बचत गटाचे बँक खाते (SHG Bank Linkage): प्रक्रिया, पात्रता आणि फायदे | Pravin Zende
बचत गटाचे बँक खाते (SHG Bank Linkage): संपूर्ण प्रक्रिया, पात्रता आणि फायदे
लेखक: प्रवीण झेंडे | प्रकाशित: नोव्हेंबर २०२५ | विषय: आर्थिक समावेशन
कोणत्याही स्वयं-सहाय्यता गटाला (SHG) आर्थिक स्वातंत्र्य आणि वाढीसाठी प्रयत्नशील राहायचे असेल, तर बँक जोडणी (Bank Linkage) स्थापित करणे हे सर्वात महत्त्वाचे पहिले पाऊल आहे. हा एक अधिकृत मार्ग आहे जो तुमच्या गटाच्या अंतर्गत बचत आणि कर्ज प्रणालीला राष्ट्रीय बँकिंग नेटवर्कशी जोडतो, ज्यामुळे सरकारी योजना आणि क्रेडिटचा प्रचंड ॲक्सेस मिळतो.
औपचारिक बँक खात्याशिवाय, तुमचा बचत गट आवश्यक असलेला रिव्हॉल्व्हिंग फंड (RF) किंवा त्याहून अधिक असलेला कम्युनिटी इन्व्हेस्टमेंट फंड (CIF) प्राप्त करू शकत नाही. हा मार्गदर्शक लेख तुम्हाला खाते उघडण्याची सोपी, चरण-दर-चरण प्रक्रिया, पात्रता निकष आणि तुमच्या गटाला मिळणारे मोठे आर्थिक लाभ समजावून सांगतो.
१. बचत गट बँक जोडणी म्हणजे नक्की काय?
बचत गट बँक जोडणी कार्यक्रम (SHG Bank Linkage Program) प्रामुख्याने राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनोन्नती अभियानांतर्गत (NRLM) चालविला जातो, ज्याचा उद्देश वंचित महिलांना आर्थिक समावेशन करणे आहे. याचा साधा अर्थ म्हणजे तुमच्या स्वयं-सहाय्यता गटासाठी (SHG) कोणत्याही बँकेत (व्यावसायिक, प्रादेशिक ग्रामीण किंवा सहकारी) एक बचत खाते उघडणे आणि ते चालवणे.
बँक खात्याचे महत्त्व:
- यामुळे गटाच्या नियमित बचतीची रक्कम जमा करण्यासाठी सुरक्षित जागा मिळते.
- यामुळे सरकारी अनुदान (RF आणि CIF) थेट गटाच्या खात्यात हस्तांतरित करणे शक्य होते.
- हे भविष्यात बँक कर्ज घेण्यासाठी आवश्यक असलेला क्रेडिट इतिहासाचा पुरावा म्हणून काम करते.
२. अनिवार्य पात्रता निकष (३ आधारस्तंभ)
बँका RBI आणि NRLM ने निश्चित केलेल्या विशिष्ट मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन करतात. खाते उघडण्यासाठी, तुमच्या गटाने खालील तीन मुख्य आधारस्तंभ पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
अ. गट सक्रियता आणि नोंदणी
बचत गट औपचारिकपणे गठित केलेला, तपासलेला आणि किमान ३ ते ६ महिने सक्रिय असणे आवश्यक आहे. गटामध्ये १० ते २० सदस्य असावेत, जे स्वेच्छेने एकत्र आलेले असावेत. NRLM फ्रेमवर्क अंतर्गत ब्लॉक मिशन मॅनेजमेंट युनिट (BMMU) मध्ये गटाची नोंदणी करणे अनिवार्य आहे.
ब. पंचसूत्रांचे कठोर पालन
गटाने 'पंचसूत्रांचे' (पाच सिद्धांत) धार्मिकपणे पालन करणे आवश्यक आहे. याची पुष्टी करण्यासाठी बँका गटाच्या नोंदी तपासतील:
- नियमित सभा: मासिक/साप्ताहिक सभा सातत्याने आयोजित करणे.
- नियमित बचत: सर्व सदस्य नियमितपणे बचत योगदान देतात.
- नियमित अंतर्गत कर्ज: बचत सक्रियपणे अंतर्गत कर्जासाठी वापरली जाते.
- वेळेवर परतफेड: कर्जाची वसुली (रिकव्हरी रेट) उच्च (>९०%) असणे.
- अचूक दस्तऐवजीकरण (Bookkeeping): सर्व नोंदी (रोख पुस्तक, कर्ज नोंदणी) अद्ययावत आणि अचूक असाव्यात.
पाच सूत्रांबद्दल अधिक माहिती येथे वाचा: बचत गट कर्ज व्यवस्थापन: ५ साध्या टिप्स [अंतर्गत लिंक].
३. खाते उघडण्याची चरण-दर-चरण प्रक्रिया
प्रक्रिया सरळ आहे, परंतु यासाठी समन्वय आणि योग्य दस्तऐवजीकरण आवश्यक आहे.
पायरी १: गट ठराव (Resolution)
एक औपचारिक गट सभा आयोजित करा आणि बचत गटाच्या नावाने बचत खाते उघडण्याचा ठराव (Resolution) पास करा. ठरावात बँक शाखेचे नाव आणि खाते चालवणाऱ्या स्वाक्षरी करणाऱ्यांचे (Signatories - सहसा अध्यक्ष आणि सचिव) नाव स्पष्टपणे नमूद केलेले असावे.
पायरी २: कागदपत्रे तयार करणे
पुढील आवश्यक कागदपत्रे गोळा करा आणि तयार ठेवा:
- ठरावाची प्रत (सर्व सदस्यांनी स्वाक्षरी केलेली).
- BMMU/CLF कडून मिळालेल्या SHG नोंदणी/प्रमाणपत्राची प्रत.
- पंचसूत्रांच्या नोंदीची प्रत (विशेषतः रोख पुस्तक आणि सदस्य यादी).
- सर्व स्वाक्षरी करणाऱ्यांचे (अध्यक्ष, सचिव आणि कोषाध्यक्ष) KYC कागदपत्रे (आधार/मतदार ओळखपत्र).
- अधिकृत स्वाक्षरी करणाऱ्यांच्या नमुना स्वाक्षऱ्या (Specimen Signatures).
पायरी ३: बँकेत भेट आणि अर्ज
अधिकृत स्वाक्षरी करणाऱ्यांनी (सामान्यतः दोन) बँक जोडणी समन्वयक किंवा कम्युनिटी रिसोर्स पर्सन (CRP) सोबत निवडलेल्या बँक शाखेला भेट द्यावी. अर्ज फॉर्म आणि सर्व कागदपत्रे जमा करा.
४. जोडणी स्थापित झाल्यानंतर मिळणारे प्रमुख फायदे
तुमच्या गटाला बँकेशी जोडणे हे शेवटचे नसून एक मोठी सुरुवात आहे. हे तुमच्या गटासाठी आणि सदस्यांसाठी मोठे आर्थिक लाभ मिळवून देते:
अ. क्रेडिट आणि अनुदानापर्यंत पोहोच
एकदा खाते सक्रिय झाल्यावर, तुमचा SHG त्वरित यासाठी पात्र ठरतो:
- रिव्हॉल्व्हिंग फंड (RF): अंतर्गत कर्जाला चालना देण्यासाठी ₹१५,००० पर्यंतचे एक-वेळ अनुदान. (RF पात्रतेबद्दल अधिक जाणून घ्या: बचत गट रिव्हॉल्व्हिंग फंड मार्गदर्शक).
- कम्युनिटी इन्व्हेस्टमेंट फंड (CIF): उत्कृष्ट आर्थिक व्यवस्थापन करणाऱ्या गटांसाठी CLF द्वारे प्रदान केलेले मोठे अनुदान.
- बँक क्रेडिट: गटाच्या बचतीच्या आधारावर, साधारणपणे गटाच्या जमा रकमेच्या पटीत, सवलतीच्या दरात मोठ्या प्रमाणात बँक कर्ज (CC मर्यादा किंवा टर्म लोन) मिळण्याची पात्रता.
ब. आर्थिक शिस्त आणि पारदर्शकता
बँक खाते वापरल्याने सर्व आर्थिक व्यवहार औपचारिकपणे नोंदवले जातात, ज्यामुळे पारदर्शकता वाढते आणि अंतर्गत वादविवाद टाळले जातात. ही औपचारिकता आणि शिस्त एका यशस्वी आणि शाश्वत SHG चा आधार आहे.
निष्कर्ष: आर्थिक सक्षमीकरणाचा मार्ग
बचत गट बँक जोडणी स्थापित करणे हा कोणत्याही गटासाठी अंतर्गत बचतीपासून बाह्य क्रेडिटकडे जाण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचा टप्पा आहे. तुमच्या पंचसूत्रांच्या नोंदी निर्दोष आहेत आणि तुमचे दस्तऐवजीकरण व्यवस्थित आहे याची खात्री करून ही प्रक्रिया योग्यरित्या पूर्ण केल्यास, तुम्ही तुमच्या गटाला आर्थिक सक्षमीकरणाच्या आणि सामुदायिक विकासाच्या मार्गावर घेऊन जाता.
कृतीची पायरी: तुमच्या गटाचे दस्तऐवजीकरण तपासा आणि बँक जोडणी प्रक्रिया सुरू करण्यासाठी आजच तुमच्या ब्लॉक मिशन मॅनेजमेंट युनिट (BMMU) शी संपर्क साधा!
राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान (NRLM) योजना तपासा [बाह्य लिंक]
