तुमच्या बचत गटाला (SHG) स्वतःचा मोठा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा सध्याचा उद्योग विस्तारण्यासाठी बँकेच्या पैशाची गरज आहे का? PM मुद्रा योजना (PMMY) ही महिला सक्षमीकरणासाठी एक स्वर्णसंधी आहे. या योजनेद्वारे तुमचा गट ₹१० लाखांपर्यंतचे कर्ज सुरक्षितपणे मिळवू शकतो. चला, ही प्रक्रिया सोप्या शब्दांत समजून घेऊया आणि कर्जाचा दरवाजा उघडूया!

१. 'मुद्रा योजना' बचत गटासाठी इतकी महत्त्वाची का आहे?

प्रधानमंत्री मुद्रा योजना (PMMY) ही सूक्ष्म-उद्योगांना वित्तपुरवठा करण्यासाठी सुरू करण्यात आली आहे. बचत गट, विशेषत: महिला बचत गट, हे सूक्ष्म उद्योजकतेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहेत. ही योजना बचत गटांना अनेक मोठे फायदे देते:

मुद्रा योजनेचे बचत गटांसाठीचे विशेष फायदे:

  • तारण-मुक्त कर्ज: ₹१० लाखांपर्यंतच्या कर्जासाठी गटाला कोणतीही मालमत्ता गहाण (तारण) ठेवण्याची गरज नाही. हे कर्ज Collateral-free असते.
  • कमी व्याजदर: पारंपरिक कर्जापेक्षा तुलनेने कमी आणि सवलतीच्या दरात व्याज आकारले जाते.
  • सोपी परतफेड: गटाच्या व्यवसायाच्या स्वरूपानुसार आणि उत्पन्नानुसार लवचिक (Flexible) परतफेड कालावधी.
  • उत्पादन क्षमता वाढ: ही रक्कम गट अंतर्गत कर्जाऐवजी मोठ्या व्यवसाय उपक्रमांमध्ये (उदा. फूड प्रोसेसिंग युनिट, शिवणकाम कारखाना) गुंतवू शकतो.
💡 टीप: मुद्रा योजनेअंतर्गत कर्ज मिळवण्यासाठी, तुमच्या बचत गटाचे बँकेत बचत खाते (SHG Bank Linkage) किमान ६ ते १२ महिने सक्रिय असणे आणि 'पंचसूत्राचे' कठोर पालन करणे अनिवार्य आहे.

२. मुद्रा कर्जाचे प्रकार आणि मर्यादा

तुमच्या गटाच्या व्यावसायिक गरजा आणि विस्ताराच्या पातळीनुसार, मुद्रा कर्जाचे तीन प्रकार आहेत. तुमच्या गटाला कोणत्या श्रेणीत अर्ज करायचा आहे, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे:

श्रेणी (Category) कर्ज मर्यादा उद्देश
शिशु (Shishu) ₹५०,००० पर्यंत नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी किंवा लहान उपक्रमांना प्राथमिक भांडवल पुरवण्यासाठी.
किशोर (Kishore) ₹५०,००१ ते ₹५,००,००० पर्यंत ज्या उद्योगाने आपला व्यवसाय स्थापित केला आहे, पण विस्तारासाठी अधिक भांडवल हवे आहे.
तरुण (Tarun) ₹५,००,००१ ते ₹१०,००,००० पर्यंत स्थापित आणि यशस्वी उद्योगांना मोठी वाढ आणि आधुनिकीकरण करण्यासाठी.

बहुतांश नवीन बचत गट शिशु श्रेणीतून सुरुवात करतात, तर अनुभवी आणि चांगले व्यवस्थापित गट किशोर किंवा तरुण श्रेणीसाठी अर्ज करू शकतात.

३. मुद्रा कर्जासाठी बचत गटाची पात्रता (SHG Eligibility)

बँक जोडणी (Bank Linkage) असलेल्या प्रत्येक बचत गटाला मुद्रा कर्ज मिळतेच असे नाही. बँकेचे समाधान करण्यासाठी गटाने खालील अतिरिक्त निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे:

आवश्यक पात्रता निकष:

  • गट कायदेशीररित्या नोंदणीकृत (Registered) आणि मान्यताप्राप्त असावा.
  • गटाचा अंतर्गत कर्ज आणि परतफेडीचा दर (Recovery Rate) ९५% पेक्षा जास्त असावा. हा क्रेडिट इतिहास तपासला जातो.
  • गटाची सर्व पंचसूत्रे (नियमित सभा, बचत, कर्ज, परतफेड, दस्तऐवजीकरण) मागील एक वर्षापासून उत्कृष्ट असावीत.
  • गटाच्या वतीने व्यवसायाचा प्रस्ताव (Business Plan) तयार केलेला असावा. (उदा. कोणत्या व्यवसायासाठी, किती खर्च, आणि अपेक्षित नफा).
  • ज्या व्यवसायासाठी कर्ज घेतले जात आहे, तो व्यवसाय PMMY च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार पात्र असावा.
🚨 अतिमहत्वाचे: तुमचे Bookkeeping (रोख पुस्तक, कर्ज नोंदणी, सभा अहवाल) हे तुमचे सर्वात महत्त्वाचे कागदपत्र आहे. जर नोंदी अपूर्ण किंवा चुकीच्या असतील, तर तुमचा अर्ज त्वरित अस्वीकारला जाऊ शकतो.

४. मुद्रा कर्जासाठी अर्ज करण्याची सोपी प्रक्रिया

बचत गटासाठी मुद्रा कर्ज अर्ज करण्याची प्रक्रिया सोपी केली गेली आहे. तुम्ही तुमच्या बँक जोडणीच्या माध्यमातूनच अर्ज करू शकता:

  1. व्यवसाय प्रस्ताव तयार करा: सर्वात आधी, गटाच्या नावाने एक संक्षिप्त पण स्पष्ट व्यवसाय प्रस्ताव (Business Proposal) तयार करा. यामध्ये किती कर्ज हवे आहे, कशासाठी हवे आहे, आणि त्याची परतफेड कशी केली जाईल, याची माहिती असावी.
  2. बँक शाखा निश्चित करा: तुमच्या बचत गटाचे खाते (SHG Bank Linkage) असलेल्या बँक शाखेशी संपर्क साधा.
  3. मुद्रा अर्ज भरा: बँकेकडून 'मुद्रा योजनेचा अर्ज' (Application Form) घ्या आणि अध्यक्ष/सचिव यांच्या मदतीने तो काळजीपूर्वक भरा.
  4. कागदपत्रे जमा करा: मुद्रा अर्जासोबत आवश्यक कागदपत्रे जोडा:
    • SHG चा ठराव (Resolution).
    • पदाधिकाऱ्यांचे (Signatories) KYC आणि फोटो.
    • मागील १ वर्षाच्या Bookkeeping च्या नोंदी.
    • बँक खात्याचे Statement (किमान ६ महिने).
    • तयार केलेला व्यवसाय प्रस्ताव.
  5. मुलाखत आणि मंजुरी: बँक व्यवस्थापक तुमच्या गटाच्या कामकाजाची आणि व्यवसाय प्रस्तावाची तपासणी करेल. सर्व नोंदी योग्य असल्यास, कर्ज मंजूर केले जाईल. कर्जाची रक्कम तुमच्या बचत गटाच्या बँक खात्यात थेट हस्तांतरित केली जाते.

५. महत्वाचे मुद्दे (Key Takeaways)

मुद्रा कर्ज मिळवण्यासाठी बचत गटाने या तीन गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे:

  • १. पंचसूत्र = पात्रता: तुमचा क्रेडिट इतिहास हा पंचसूत्रांच्या काटेकोर पालनातूनच तयार होतो. उच्च परतफेड दर (High Recovery Rate) हा सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे.
  • २. व्यवसाय प्रस्ताव आवश्यक: ₹५०,००० पेक्षा जास्त कर्जासाठी (किशोर आणि तरुण श्रेणी), तुमच्या गटाकडे गुंतवणूक आणि नफ्याच्या अंदाजे माहितीसह एक ठोस व्यवसाय प्रस्ताव असणे आवश्यक आहे.
  • ३. डिजिटल ॲक्सेस: 'उदय मित्र' पोर्टल (Udyam Mitra Portal) आणि जन समर्थ पोर्टल (Jan Samarth Portal) द्वारे देखील मुद्रा कर्जासाठी ऑनलाइन अर्ज करता येतो, ज्यामुळे प्रक्रिया जलद होते.

निष्कर्ष: आर्थिक सक्षमीकरणाची गुरुकिल्ली

प्रधानमंत्री मुद्रा योजना ही केवळ एक कर्ज योजना नाही; ती ग्रामीण आणि शहरी भागातील महिला बचत गटांना त्यांचे आर्थिक भविष्य स्वतः घडवण्याची संधी देते. ₹१० लाखांपर्यंतच्या कर्जामुळे तुमचा गट लहान-सहान बचतीच्या पातळीतून बाहेर पडून मोठ्या उद्योजकतेकडे वाटचाल करू शकतो. गरज आहे ती फक्त उत्कृष्ट दस्तऐवजीकरण आणि योग्य अर्ज प्रक्रियेची.

तुमचा गट तयार आहे का? आजच तुमच्या गट सदस्यांसोबत चर्चा करा आणि तुमचा व्यवसाय प्रस्ताव तयार करण्याची तयारी सुरू करा!

माझा मागील लेख वाचा: बचत गट कर्ज व्यवस्थापन ५ साध्या टिप्स

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

बचत गट मुद्रा कर्ज कोणत्या बँकांकडून मिळू शकते?

मुद्रा योजना सर्व व्यावसायिक बँका, प्रादेशिक ग्रामीण बँका (RRBs), लघु वित्त बँका (SFBs), मायक्रो फायनान्स संस्था (MFIs) आणि नॉन-बँकिंग फायनान्स कंपन्या (NBFCs) द्वारे उपलब्ध आहे. SHG ने ज्या बँकेत त्यांचे बचत खाते (SHG Bank Linkage) आहे, तिथेच अर्ज करणे सोपे जाते.

मुद्रा योजनेत SHG ला ₹१० लाख कर्ज कसे मिळते?

बचत गटाला थेट ₹१० लाख कर्ज मिळू शकते, परंतु ते 'तरुण' (Tarun) श्रेणीत येते. यासाठी गटाचे आर्थिक व्यवस्थापन (Bookkeeping), वेळेवर परतफेड (High Recovery Rate) आणि अंतर्गत व्यवहार अत्यंत मजबूत असणे आवश्यक आहे. ही रक्कम समूहाच्या व्यावसायिक गरजांसाठी वापरली जाते.

कर्ज परतफेडीचा कालावधी किती असतो?

मुद्रा कर्जाची परतफेड क्षमता आणि प्रकल्पाच्या प्रकारानुसार ठरवली जाते. साधारणपणे, परतफेडीचा कालावधी ३ ते ५ वर्षांपर्यंत असू शकतो, ज्यामध्ये ६ महिन्यांपर्यंतचा अधिस्थगन कालावधी (Moratorium Period) देखील दिला जाऊ शकतो.

मुद्रा कर्जासाठी कोणतीही सुरक्षा (Security) आवश्यक आहे का?

₹१० लाख रुपयांपर्यंतच्या सर्व मुद्रा कर्जासाठी, कर्जदाराला कोणतीही तारण (Collateral) किंवा सुरक्षा (Security) देण्याची आवश्यकता नाही. हे कर्ज 'Collateral-free' असते. सरकारने यासाठी क्रेडिट गॅरंटी फंड योजना (Credit Guarantee Fund Scheme) स्थापित केली आहे.