फिरता निधी (Revolving Fund): बचत गटाला ₹१५०००/- निधी कसा मिळवायचा? | Pravin Zende
फिरता निधी (Revolving Fund): बचत गटाला ₹१५०००/- निधी कसा मिळवायचा?
लेखाचे लेखक: Pravin Zende | प्रकाशित: नोव्हेंबर २०२५ | थीम: बचत गट व्यवस्थापन
बचत गटासाठी (SHG) सरकारी स्तरावर मिळणारे सर्वात महत्त्वाचे अनुदान म्हणजे फिरता निधी (Revolving Fund - RF) होय. हा निधी गट मजबूत करण्यासाठी आणि सदस्यांना छोटी कर्जे वेळेवर उपलब्ध करून देण्यासाठी वापरला जातो. या निधीमुळे गटाला ₹१५,०००/- पर्यंतची आर्थिक मदत मिळू शकते. चला, हा निधी मिळवण्यासाठी आवश्यक असणारी पात्रता, निकष आणि संपूर्ण प्रक्रिया सोप्या भाषेत समजून घेऊया.
१. फिरता निधी (Revolving Fund) म्हणजे काय?
फिरता निधी हे केंद्र सरकारच्या राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनोन्नती अभियानांतर्गत (NRLM) बचत गटांना मिळणारे एक प्रकारचे अनुदान (Grant) आहे. हे कर्ज नसून, गटाची अंतर्गत कर्ज देण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी दिलेला एकवेळचा निधी असतो. या निधीचा उपयोग सदस्यांना कर्ज म्हणून देऊन, गटाच्या आर्थिक व्यवहारांना गती देण्यासाठी केला जातो.
फिरत्या निधीचे मुख्य उद्दिष्ट:
- गटाची बचत आणि कर्ज क्षमता वाढवणे.
- सदस्यांना उत्पादक कार्यांसाठी (उदा. छोटा व्यवसाय, शेळीपालन) त्वरित कर्ज उपलब्ध करणे.
- गटातील पारदर्शकता आणि नियमितता राखणे.
२. निधी मिळवण्यासाठी ५ आवश्यक पात्रता निकष
बचत गटाला ₹१५,०००/- पर्यंतचा फिरता निधी मिळवण्यासाठी खालील पाच अटी (Panchasutra) पूर्ण करणे अनिवार्य आहे. या नियमांचे पालन केल्याशिवाय निधी मिळणे अशक्य आहे.
अ. पंचसूत्राचे कठोर पालन
गटाने किमान ३ ते ६ महिने सातत्याने पंचसूत्राचे पालन केलेले असावे.
- नियमित बचत: सर्व सदस्यांची बचत नियमित असावी.
- नियमित मासिक बैठक: गटाच्या मासिक बैठका वेळेवर व्हाव्यात आणि सदस्यांची उपस्थिती ९०% पेक्षा जास्त असावी.
- नियमित अंतर्गत कर्ज देणे: बचत रकमेतून सदस्यांना नियमितपणे कर्ज वितरण केलेले असावे.
- नियमित परतफेड: सदस्यांनी घेतलेल्या कर्जाची परतफेड वेळेवर होत असावी.
- अचूक लेखा-जोखा: गटाच्या सर्व नोंदवह्या (Books of Records) अद्ययावत आणि अचूक असाव्यात.
ब. बँक खाते आणि पडताळणी
गटाचे बँक खाते सक्रिय (Active) असावे आणि NRLM/UMED अंतर्गत गटाची अधिकृतपणे नोंदणी (Registration) झालेली असावी. सरकारी अधिकारी (उदा. CRP) गटाची तपासणी करून या सर्व नियमांची पडताळणी करतात.
३. ₹१५०००/- निधी मिळवण्याची प्रक्रिया
फिरता निधी मिळवण्याची प्रक्रिया तालुका किंवा क्लस्टर स्तरावर (CLF) चालते.
अ. CLF किंवा तालुका स्तरावर अर्ज
गटाच्या अध्यक्षा आणि सचिवांनी फिरता निधीसाठी अर्ज तयार करावा. हा अर्ज CLF (Cluster Level Federation) किंवा BMMU (Block Mission Management Unit) च्या माध्यमातून जिल्हा ग्रामीण विकास यंत्रणेकडे (DRDA) सादर केला जातो.
ब. मूल्यांकन आणि मंजुरी
- गुणांकन (Grading): अर्ज मिळाल्यावर, गटाचे गुणांकन (Grading) केले जाते. पंचसूत्राचे पालन, नोंदींची गुणवत्ता, आणि बचतीची रक्कम यानुसार गुण दिले जातात.
- मंजुरी: गुणांकनात 'A' किंवा 'B' ग्रेड मिळाल्यास, DRDA किंवा CLF स्तरावर निधीची मंजुरी दिली जाते.
- निधी हस्तांतरण: मंजुरीनंतर, ₹१०,०००/- ते ₹१५,०००/- पर्यंतची रक्कम थेट गटाच्या बँक खात्यात जमा केली जाते.
४. फिरता निधी वापरण्याचे नियम
हा निधी मिळाल्यानंतर त्याचे व्यवस्थापन व्यवसाय करण्यासारखे करावे लागते. कारण हा निधी गटाच्या सर्व सदस्यांचा सामायिक असतो.
अ. फक्त अंतर्गत कर्जासाठी वापर
फिरता निधी केवळ सदस्यांना कर्ज देण्यासाठी (Internal Lending) वापरला जावा. या निधीतून जमा होणारे व्याज आणि मुद्दल पुन्हा पुन्हा कर्जासाठी उपलब्ध केले जाते, म्हणून याला 'फिरता' निधी म्हणतात.
ब. नोंदीतील स्पष्टता
सदस्यांना कर्ज देताना, हे कर्ज फिरत्या निधीतून दिले आहे, याची नोंद कर्ज नोंदवहीमध्ये स्पष्टपणे करावी. यामुळे सरकारी अनुदानाच्या वापराचे योग्य ट्रॅकिंग होते.
फिरत्या निधीच्या अचूक नियमांसाठी, राष्ट्रीय ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान (NRLM) च्या अधिकृत वेबसाइटला भेट देणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष आणि सारांश
फिरता निधी हा बचत गटासाठी एक मोठा आधार आहे. ₹१५,०००/- चा हा निधी गटाला आर्थिक बळ देतो आणि गटाच्या सदस्यांना त्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी त्वरित मदत पुरवतो. या निधीचा योग्य वापर केल्यास, गट पुढील टप्प्यातील बँक कर्ज आणि इतर अनुदानांसाठी पात्र ठरतो. शिस्त, नियमितता आणि पंचसूत्राचे पालन केल्यास तुमचा गट हा निधी नक्कीच मिळवेल!
यशस्वी बचत गटासाठी मंत्र: नियमित बैठक, नियमित बचत, नियमित कर्ज परतफेड!
