📝 १. योजनेची प्रस्तावना आणि महत्त्व (Introduction)

प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजना (PMMVY) ही केंद्र सरकारद्वारे पुरस्कृत एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, जी देशातील गरोदर महिला आणि स्तनदा मातांसाठी आर्थिक आधारस्तंभ म्हणून उभी राहिली आहे. महिला व बाल विकास मंत्रालयाच्या माध्यमातून, भारत सरकारने १ जानेवारी २०१७ पासून या योजनेची अंमलबजावणी सुरू केली. या योजनेचा मुख्य उद्देश माता आणि बालकांचे आरोग्य सुधारणे हा आहे.

प्रारंभी ही योजना केवळ पहिल्या अपत्यासाठी लागू होती, परंतु १४ जुल २०२२ च्या केंद्र सरकारच्या नवीन मार्गदर्शक सूचनांनुसार, यात एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि पुरोगामी बदल करण्यात आला आहे. आता १ एप्रिल २०२२ नंतर जन्मलेल्या दुसऱ्या अपत्याच्या (कन्यारत्न) जन्मासाठी देखील लाभार्थ्याला या योजनेत समाविष्ट करण्यात आले आहे. या सुधारणेमुळे लिंग गुणोत्तरावर सकारात्मक परिणाम होऊन, समाजात मुलीच्या जन्माचे स्वागत करण्याची भावना वाढीस लागेल, अशी अपेक्षा आहे.

🎯 २. PMMVY चे प्रमुख ध्येय (Aim)

मातृत्व वंदना योजनेचे ध्येय केवळ आर्थिक मदत देणे इतके मर्यादित नाही, तर ते सामाजिक आणि आरोग्यविषयक अनेक उद्दिष्टांवर केंद्रित आहे.

• पोषण आणि आरोग्य सुधारणा: गरोदर महिला आणि स्तनदा मातांना सकस आहार घेण्यासाठी प्रोत्साहित करणे, ज्यामुळे माता आणि बालकांच्या आरोग्यात सुधारणा होईल.
• मृत्यू दर कमी करणे: माता आणि नवजात बालकांचा मृत्यू दर कमी करणे, तसेच त्यांच्या आरोग्याच्या आवश्यक गरजा पूर्ण करण्यास मदत करणे.
• संस्थात्मक प्रसूतीला प्रोत्साहन: लाभार्थ्यांनी आरोग्य सुविधांचा उपयोग वाढवावा आणि प्रसूतीसाठी आरोग्य केंद्रात जावे, ज्यामुळे आरोग्यदायी प्रसूतीचा दर वाढेल.
• जन्म लिंग गुणोत्तर सुधारणा: मुलीच्या जन्माचे स्वागत करून, समाजात सकारात्मक वातावरण निर्माण करणे आणि जन्म लिंग गुणोत्तर सुधारण्यास हातभार लावणे.
• जन्म नोंदणी वाढवणे: नवजात बालकांच्या जन्माची अधिकृत नोंदणी वाढवणे.

🌟 ३. योजनेची विशिष्ट उद्दिष्टे (Objectives)

या योजनेच्या माध्यमातून खालील विशिष्ट उद्दिष्टे साध्य केली जातात:

👩‍👧‍👦 ४. कोण असू शकते लाभार्थी? (Eligibility Criteria)

प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजनेचा लाभ घेण्यासाठी गर्भवती किंवा स्तनदा माता खालीलपैकी कोणत्याही एका गटात समाविष्ट असणे आवश्यक आहे. (पुराव्यासाठी किमान एका ओळखपत्राची प्रत जोडणे आवश्यक आहे.)

📄 ५. आवश्यक कागदपत्रे आणि तपशील (Documents Required)

लाभार्थ्यांना वरीलपैकी किमान एका ओळखपत्रासोबत खालील कागदपत्रे आणि तपशील सादर करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून DBT द्वारे थेट लाभ त्यांच्या बँक खात्यात जमा होईल.

• लाभार्थीचा आधार कार्डची प्रत किंवा आधार नोंदणी (EID) दस्तऐवज.
• प्रसूतीपूर्व तपासणी नोंदी, शेवटच्या मासिक पाळीची तारीख (LMP) आणि गर्भधारणेच्या नोंदणीची तारीख असलेले पूर्ण भरलेले मातृ आणि बाल संरक्षण कार्ड (MCP Card).
• लाभार्थीच्या स्वतःच्या बँक पासबुकची प्रत (आधार संलग्न आणि DBT सक्षम असलेले खाते).
• बालकाच्या जन्म नोंदणी प्रमाणपत्राची प्रत (दुसऱ्या कन्यारत्नासाठी आवश्यक).
• मातृ आणि बाल संरक्षण कार्डावरील बालकाच्या लसीकरण नोंदीच्या पानाची प्रत.
• आरोग्य पोर्टलवर (RCH पोर्टल) नोंदणी केलेला लाभार्थीचा क्रमांक.
• लाभार्थीचा स्वतःचा किंवा कुटुंबातील सदस्याचा मोबाईल क्रमांक.
• वेळोवेळी विहित केलेली इतर आवश्यक कागदपत्रे.

💸 ६. योजनेअंतर्गत लाभ आणि टप्प्याटप्प्याने वितरण (Benefit Distribution)

विहित नियम, अटी आणि कागदपत्रे पूर्ण केल्यानंतर, प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजनेंतर्गत लाभार्थीला खालीलप्रमाणे लाभ दिला जातो. हा संपूर्ण निधी त्यांच्या आधार संलग्नित आणि DBT सक्षम बँक खात्यात किंवा पोस्ट बँक खात्यात जमा केला जातो.

लाभ वितरण तक्ता

📈 ७. महाराष्ट्राची कामगिरी: प्रगतीचा आलेख

प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजनेत महाराष्ट्र राज्याने सातत्याने चांगली कामगिरी केली आहे. या योजनेच्या अंमलबजावणीतील महाराष्ट्राचा सहभाग आणि निधी वितरणाचे आकडे खालीलप्रमाणे आहेत.

एकूण कामगिरी (२०१७ ते मार्च २०२४ पर्यंत)

PMMVY २.० अंतर्गत नवीन कामगिरी (ऑक्टोबर/नोव्हेंबर २०२४ पर्यंत)

नवीन पोर्टल २.० मध्ये दुसऱ्या कन्यारत्नासाठी लाभ समाविष्ट झाल्यानंतर नोंदणी आणि निधी वितरणाची प्रक्रिया अधिक जलद झाली आहे.

💻 ८. योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया (How To Apply)

प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजनेत लाभार्थींना अर्ज करण्यासाठी ऑनलाइन प्रक्रिया उपलब्ध आहे.

💖 ९. समारोप: मातृत्व आणि कन्यारत्नासाठी सशक्त आधार

प्रधानमंत्री मातृत्व वंदना योजना ही केवळ आर्थिक मदत नसून, ती देशातील प्रत्येक गरोदर माता आणि नवजात बालकासाठी सन्मान, पोषण आणि सुरक्षित भविष्याची ग्वाही आहे. विशेषतः दुसऱ्या कन्यारत्नाला ₹६,०००/- चा लाभ देऊन, सरकारने समाजात मुलीच्या जन्माचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. प्रत्येक पात्र महिलेने या योजनेचा वेळेत लाभ घ्यावा आणि निरोगी मातृत्व अनुभवावे!