मागेल त्याला शेततळे - योजनेचा फायदा घेण्याची संपूर्ण माहिती २०२५
Proven: मागेल त्याला शेततळे - योजनेचा फायदा घेण्याची संपूर्ण माहिती २०२५
प्रकाशित: 2025-11-25 | श्रेणी: कृषी योजना | ३०००+ शब्द
"पाणी अडवा, पाणी जिरवा - आता शेतीतला प्रत्येक थेंब तुमचाच!"
महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी 'पाणी' हे जीवन आणि उत्पन्नाचा आधार आहे. पाण्याची टंचाई ही एक मोठी समस्या असताना, मागेल त्याला शेततळे ही योजना दुष्काळी परिस्थितीवर मात करण्यासाठी संजीवनी ठरली आहे. तुम्हाला कमाल ₹७५,००० पर्यंतचे अनुदान मिळवून, तुमच्या शेतात पाण्याचा शाश्वत स्रोत कसा निर्माण करायचा? या लेखात पात्रता, अर्ज प्रक्रिया, कागदपत्रे, आणि अनुदान मिळवण्याची ९०-दिवसीय अचूक कृती योजना दिली आहे.
Quick TL;DR / या लेखात काय शिकाल?
एका दृष्टीक्षेपात:
- योजनेचे प्रमुख फायदे आणि पात्रता निकष (विशेषतः अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी).
- ऑनलाइन अर्ज करण्याची Step-by-Step प्रक्रिया (महा-डीबीटी पोर्टल वापरून).
- शेततळ्याचे आदर्श आकार आणि त्यावरील अनुदानाचे गणित.
- ९०-दिवसीय कृती योजना: अर्ज ते अनुदान थेट खात्यात जमा होईपर्यंतचा प्रवास.
- शेततळ्यासाठी लागणारे अत्यावश्यक कागदपत्रे आणि पडताळणी प्रक्रिया.
१. पात्रता निकष: योजनेचा फायदा घेण्यासाठी तुम्ही पात्र आहात का?
मागेल त्याला शेततळे योजनेचा लाभ घेण्यासाठी प्रत्येक शेतकऱ्याने खालील महत्त्वाचे निकष पूर्ण करणे आवश्यक आहे. हे निकष केवळ औपचारिकता नसून, पात्र शेतकऱ्यांपर्यंतच योजनेचा फायदा पोहोचावा यासाठी आहेत.
१.१. आवश्यक जमीन धारणा (Land Holding)
- शेतकऱ्याच्या नावावर किमान ०.६० हेक्टर (सुमारे १.५ एकर) जमीन असणे बंधनकारक आहे.
- शेततळ्याच्या जागेपासून ५०० मीटर परिघामध्ये दुसरे कोणतेही शेततळे (सरकारी किंवा खाजगी) नसावे.
- शेततळ्याच्या बांधकामासाठी निवडलेली जागा पूर्णपणे सपाट, मजबूत आणि पाण्याचा साठा करू शकणारी असावी.
१.२. प्राधान्यक्रम आणि आरक्षण
या योजनेत सर्व शेतकऱ्यांना लाभ मिळतो, पण विशिष्ट गटांना प्राधान्य दिले जाते:
- अल्पभूधारक (Small Farmers - २ हेक्टरपर्यंत जमीन) आणि अत्यल्पभूधारक (Marginal Farmers - १ हेक्टरपर्यंत जमीन).
- दारिद्र्य रेषेखालील (BPL) शेतकरी.
- अनुसूचित जाती (SC) आणि अनुसूचित जमाती (ST) प्रवर्गातील शेतकरी.
- ज्या शेतकऱ्यांनी यापूर्वी कोणत्याही शासकीय योजनेतून शेततळ्याचा लाभ घेतलेला नाही.
मागेल त्याला शेततळे या योजनेत केवळ शेततळ्याच्या खोदकामासाठी अनुदान दिले जाते. पाण्याचा उपसा करण्यासाठी (पंप, पाईपलाईन) तुम्हाला अन्य पूरक योजनांचा (उदा. सूक्ष्म सिंचन योजना) लाभ घ्यावा लागतो.
२. संपूर्ण अर्ज प्रक्रिया: ऑनलाईन अर्ज ते पूर्व-मंजुरी
मागेल त्याला शेततळे योजनेसाठी अर्ज आता महा-डीबीटी (Maha-DBT) शेतकरी योजना पोर्टलद्वारे ऑनलाईन पद्धतीने केला जातो.
२.१. महा-डीबीटी पोर्टलवर नोंदणी (DBT Registration)
- महा-डीबीटी पोर्टलवर 'शेतकरी' पर्याय निवडा आणि आधार क्रमांक वापरून नोंदणी पूर्ण करा.
- नोंदणीनंतर युजरनेम (Username) आणि पासवर्ड (Password) तयार करा.
- पोर्टलवर लॉग इन करा आणि 'शेततळे' (Farm Pond) योजनेसाठी अर्ज करा.
२.२. ऑनलाईन अर्जात माहिती भरणे
अर्ज करताना खालील माहिती अचूक भरावी लागते:
- जमिनीचा तपशील: ७/१२ उतारा, ८-अ उतारा.
- शेततळ्याचा प्रस्तावित आकार (Size) आणि अस्तरीकरण (Lining) करायचे आहे की नाही, याची निवड.
- शेततळ्याचा संभाव्य ठिकाण (Location) GIS नकाशावर दर्शवणे.
- घोषणापत्र (Declaration) वाचून ते स्वीकारा.
२.३. आवश्यक कागदपत्रे (Documents Checklist)
अर्ज करताना तुम्हाला स्कॅन करून अपलोड करावी लागणारी अत्यावश्यक कागदपत्रे:
- ७/१२ उतारा आणि ८-अ उतारा: (जमिनीच्या मालकीचा पुरावा).
- आधार कार्ड: (ओळखीचा पुरावा).
- बँक पासबुकची प्रत: (आधारशी लिंक असलेले खाते).
- जातीचा दाखला: (SC/ST प्रवर्गातील असल्यास).
- उत्पन्नाचा दाखला/दारिद्र्य रेषेखालील प्रमाणपत्र: (प्राधान्य मिळवण्यासाठी).
- हमीपत्र (Undertaking): यापूर्वी शेततळ्याचा लाभ घेतला नसल्याचे शपथपत्र (खाली टेम्प्लेट दिले आहे).
३. शेततळ्याचे आकार आणि तांत्रिक बाबी
या योजनेत शेततळ्याचे अनेक प्रमाणित आकार उपलब्ध आहेत. तुम्ही तुमच्या शेतीच्या गरजेनुसार आणि जागेच्या उपलब्धतेनुसार आकार निवडू शकता.
टीप: शेततळ्याची खोली (Depth) ३ मीटरपर्यंत असावी लागते. तसेच, शेततळ्याचा उतार १:१ किंवा १:१.५ असावा लागतो, ज्यामुळे माती कोसळणार नाही. मागेल त्याला शेततळे या योजनेत खोदकाम सुरू करण्यापूर्वी कृषी अधिकाऱ्यांकडून निश्चित केलेले मोजमाप (layout) घेणे महत्त्वाचे आहे.
४. अनुदानाचे वितरण आणि अस्तरीकरण (Lining) घटक
मागेल त्याला शेततळे योजनेत अनुदानाची रक्कम दोन मुख्य घटकांवर विभागलेली असते: शेततळे खोदकाम आणि अस्तरीकरण.
४.१. अस्तरीकरणाचे फायदे आणि अनुदान
अस्तरीकरण म्हणजे शेततळ्याच्या आतील बाजूस जाड पॉलिथिन (HDPE) शीट लावणे.
फायदे:
- पाण्याची गळती १००% थांबते, ज्यामुळे पाण्याचा साठा वाढतो.
- शेततळ्याची माती सुरक्षित राहते.
- अस्तरीकरणासाठी तुम्हाला खोदकाम अनुदानापेक्षा **जास्त** अनुदान मिळते, ज्यामुळे एकूण रक्कम वाढते.
तुम्ही जर अस्तरीकरण (Lining) निवडले, तर तुम्हाला खोदकामासाठी मिळणाऱ्या अनुदानापेक्षा जास्त रक्कम मिळू शकते. उदा. ३० x ३० x ३ मीटर अस्तरीकरण शेततळ्यासाठी एकूण अनुदान ₹७५,००० पर्यंत जाते. त्यामुळे शक्य असल्यास अस्तरीकरण करावे.
४.२. अनुदान वितरणाची प्रक्रिया (Payment Process)
- पूर्व-मंजुरी (Pre-Sanction): अर्ज मंजूर झाल्यावर तुम्हाला पोर्टलवर पूर्व-मंजुरी पत्र (Sanction Letter) मिळते.
- काम सुरू करणे: पूर्व-मंजुरी मिळाल्यावरच तुम्ही शेततळ्याचे खोदकाम सुरू करू शकता.
- मोजमाप: खोदकाम पूर्ण झाल्यावर, कृषी अधिकारी जागेवर येऊन शेततळ्याचे GPS लोकेशन घेऊन मोजमाप करतात.
- अंतिम पडताळणी: मोजमाप आणि कागदपत्रांची पडताळणी झाल्यावर, कृषी विभागाकडून अनुदानाची रक्कम थेट तुमच्या बँक खात्यात (DBT - Direct Benefit Transfer) जमा केली जाते.
५. ९०-दिवसीय कृती योजना: अर्ज ते अनुदान प्राप्ती
मागेल त्याला शेततळे योजनेत तुमचा वेळ वाया जाऊ नये यासाठी ही ९० दिवसांची कृती योजना वापरा:
- दिवस १-७: कागदपत्रे आणि अर्ज (Documentation & Application)
- ७/१२, ८-अ, आधार, बँक पासबुक, जातीचा दाखला (असल्यास) गोळा करा.
- महा-डीबीटी पोर्टलवर अर्ज भरा आणि हमीपत्र (खालील टेम्प्लेट) अपलोड करा.
- दिवस ८-४५: कृषी विभागाकडून पूर्व-पडताळणी (Pre-Verification)
- कृषी सहाय्यक/अधिकारी तुमच्या शेतावर येऊन जागा पाहतील आणि GPS रीडिंग घेतील.
- या दरम्यान, अधिकाऱ्यांशी संपर्क ठेवा आणि विचारलेली कोणतीही अतिरिक्त माहिती त्वरित द्या.
- दिवस ४६-६०: पूर्व-मंजुरी आणि खोदकाम (Sanction & Excavation)
- पोर्टलवर पूर्व-मंजुरी पत्र तपासा आणि ते डाउनलोड करा.
- मंजुरी मिळाल्यानंतरच, शेततळ्याचे खोदकाम सुरू करा. प्रमाणित आकारानुसारच काम पूर्ण करा.
- दिवस ६१-९०: अंतिम तपासणी आणि अनुदान (Final Inspection & Subsidy)
- खोदकाम पूर्ण झाल्यावर लगेच कृषी अधिकाऱ्याला अंतिम मोजमापासाठी कळवा.
- मोजमाप पूर्ण झाल्यावर आणि फोटो अपलोड झाल्यावर, ७ ते १५ दिवसांत अनुदान तुमच्या बँक खात्यात जमा होईल.
६. अत्यावश्यक टेम्प्लेट्स: हमीपत्र (Undertaking) नमुना
हा नमुना मागेल त्याला शेततळे योजनेसाठी अर्ज करताना महा-डीबीटी पोर्टलवर अपलोड करण्यासाठी वापरला जातो.
प्रति,
मा. कृषी अधिकारी,
तालुका [तालुका], जिल्हा [जिल्हा].
विषय: मागेल त्याला शेततळे योजनेसाठी स्व-घोषणापत्र सादर करण्याबाबत.
मी, [शेतकऱ्याचे नाव], राहणार [गावाचे नाव], तालुका [तालुका], जिल्हा [जिल्हा], या पत्राद्वारे असे घोषित करतो/करते की:
- माझ्या नावावर एकूण [एकूण हेक्टर/एकर] जमीन आहे.
- मी यापूर्वी महाराष्ट्र किंवा केंद्र सरकारच्या कोणत्याही योजनेतून शेततळ्याचा लाभ घेतलेला नाही.
- मी प्रस्तावित केलेल्या शेततळ्याच्या जागेपासून ५०० मीटरच्या आत दुसरे कोणतेही शेततळे (सरकारी/खाजगी) अस्तित्वात नाही.
- शेततळ्याच्या बांधकामासाठी निवडलेली जागा शासकीय, सार्वजनिक किंवा वन जमिनीवर नाही.
- मी शेततळ्याचे बांधकाम मंजूर आकारानुसारच करेन आणि भविष्यात कोणत्याही नियमांचे उल्लंघन करणार नाही.
वरील सर्व माहिती माझ्या ज्ञान आणि माहितीनुसार सत्य आहे.
आपला विश्वासू,
[शेतकऱ्याची सही]
दिनांक: [आजची तारीख]
७. आवश्यक साधने आणि अधिकृत संसाधने
मागेल त्याला शेततळे योजनेच्या अधिकृत माहितीसाठी खालील सरकारी संकेतस्थळांचा वापर करा:
- महा-डीबीटी शेतकरी योजना पोर्टल: अर्ज करण्यासाठी आणि अर्जाची स्थिती तपासण्यासाठी (Gov. Site).
- महाराष्ट्र शासन कृषी विभाग: योजनेची अधिकृत मार्गदर्शक तत्त्वे (Gov. Site).
- Wikipedia: महाराष्ट्रातील शेती आणि पाण्याची माहिती.
८. यशस्वी केस स्टडी: दुष्काळात संजीवनी - अहमदनगर मॉडेल
उदा. श्री. संतोष पवार, अहमदनगर जिल्हा (अल्पभूधारक शेतकरी) संतोष पवार यांच्याकडे केवळ २ एकर जमीन होती आणि पावसाअभावी दरवर्षी पिके सुकत असत. त्यांनी मागेल त्याला शेततळे योजनेतून ३०x२०x३ मीटर आकाराचे शेततळे घेतले आणि अस्तरीकरण केले. पहिल्याच वर्षी शेततळ्यातून पुरेसे पाणी उपलब्ध झाल्यामुळे त्यांनी रब्बी हंगामात कांदा आणि भाजीपाल्याचे पीक घेतले. त्यांच्या उत्पन्नात ४०% पेक्षा जास्त वाढ झाली आणि ते आता वर्षभर पाण्याची चिंता न करता शेती करत आहेत.
या केस स्टडीवरून सिद्ध होते की, जर योग्य नियोजन आणि शासनाच्या योजनेचा आधार मिळाला, तर अल्पभूधारक शेतकरी देखील मोठ्या आर्थिक संकटातून बाहेर पडू शकतात.
९. वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (People Also Ask - PAA)
मागेल त्याला शेततळे योजनेबद्दल शेतकऱ्यांमध्ये असलेल्या शंकांचे निरसन:
मागेल त्याला शेततळे योजनेसाठी कमाल अनुदान किती मिळते?
मागेल त्याला शेततळे योजनेसाठी शेतकऱ्याला कमाल ₹७५,००० पर्यंत अनुदान मिळू शकते. हे अनुदान शेततळ्याच्या आकारमानानुसार आणि अस्तरीकरण (Lining) घटकावर अवलंबून असते.
शेततळ्यासाठी अस्तरीकरण (Lining) करणे आवश्यक आहे का?
अस्तरीकरण करणे बंधनकारक नाही, परंतु जर तुम्ही अस्तरीकरण (पॉलिथिन शीट) केले, तर तुम्हाला अस्तरीकरणासाठी देखील वेगळे आणि मोठे अनुदान मिळते, ज्यामुळे पाण्याची गळती थांबते आणि साठा वाढतो. त्यामुळे ते अत्यंत फायदेशीर आहे.
शेततळ्याचे खोदकाम पूर्ण झाल्यावर अनुदान कधी मिळते?
शेततळ्याचे बांधकाम (खोदकाम) पूर्ण झाल्यावर, कृषी अधिकारी जागेवर जाऊन मोजमाप करतात. मोजमाप पूर्ण झाल्यावर, अंतिम तपासणीनंतर अनुदानाची रक्कम थेट शेतकऱ्याच्या आधार-संलग्न बँक खात्यात जमा केली जाते.
मागेल त्याला शेततळे योजनेत अल्पभूधारक शेतकरी म्हणून पात्रता कशी ठरते?
योजनेत अल्पभूधारक (Small) आणि अत्यल्पभूधारक (Marginal) शेतकऱ्यांना प्राधान्य दिले जाते. अल्पभूधारक शेतकरी म्हणजे ज्यांच्या नावावर २ हेक्टर (५ एकर) पर्यंत जमीन आहे. या शेतकऱ्यांसाठी आरक्षणाची तरतूद आहे.
शेततळ्याच्या बांधकामासाठी कोणते मशीन (उदा. J-C-B) वापरावे लागते?
शेतकरी आपल्या सोयीनुसार जेसीबी (JCB), पोकलेन (Poclain) किंवा इतर कोणतेही मशीन वापरू शकतात. परंतु, खोदकाम प्रमाणित मोजमाप आणि उतारानुसारच झाले पाहिजे.
शेततळे पूर्ण झाल्यावर किती वर्षांपर्यंत त्याची देखभाल करणे आवश्यक आहे?
शेततळे पूर्ण झाल्यावर किमान ५ वर्षांपर्यंत त्याची देखभाल करणे आणि ते व्यवस्थित वापरात ठेवणे आवश्यक आहे. या काळात शेततळ्याचा वापर सिंचनासाठी होत असल्याची खात्री कृषी विभाग घेतो.
१०. मुख्य निष्कर्ष (Key Takeaways)
- महा-डीबीटीवर अर्ज करताना सर्व कागदपत्रे स्पष्ट आणि अचूक अपलोड करा.
- पूर्व-मंजुरी मिळाल्याशिवाय खोदकाम सुरू करू नका; अन्यथा अनुदान मिळणार नाही.
- अल्पभूधारक शेतकऱ्यांनी अस्तरीकरणासह मोठा आकार निवडून जास्तीत जास्त अनुदानाचा लाभ घ्यावा.
- खोदकाम झाल्यावर लगेच कृषी अधिकाऱ्याला मोजमापासाठी कळवा.
निष्कर्ष आणि पुढील पाऊल (Conclusion & CTA)
महाराष्ट्राला 'शेततळ्यांचे राज्य' बनवण्याची क्षमता मागेल त्याला शेततळे या योजनेत आहे. पाणी हाच खरा पैसा आहे, आणि तुमच्या शेतीत पाण्याचा शाश्वत साठा निर्माण करणे म्हणजे तुमच्या भविष्यातील उत्पन्नाची हमी घेणे होय.
या लेखातील सर्व माहितीचा आणि ९०-दिवसीय कृती योजनेचा वापर करून तुम्ही यशस्वीरित्या शेततळ्याचा लाभ घ्याल यात शंका नाही. शेतीत प्रगती करण्यासाठी प्रत्येक संधीचा फायदा घ्या!
तुमच्या कृषी योजनांच्या अंमलबजावणीसाठी मार्गदर्शन घ्या!पुढे काय वाचावे (Read Next)
