💥 ग्रामसंघाकडून मिळवा ₹10 लाख कर्ज: व्याज अनुदान योजनेचा (Interest Subvention) संपूर्ण फॉर्म्युला | Pravin Zende

लेखक: Pravin Zende | प्रकाशित: 20 नोव्हेंबर 2025 | विभाग: Gram Sangh Microfinance

तुमच्या महिला बचत गटाचे (SHG) ध्येय ₹10 लाख कर्ज मिळवून मोठा व्यवसाय सुरू करण्याचे आहे का? जर हो, तर हे केवळ स्वप्न नाही! भारत सरकारने (NRLM/MSRLM) सुरू केलेली व्याज अनुदान योजना (Interest Subvention Scheme) तुम्हाला बँक कर्जाचा मोठा बोजा कमी करून, 7% दराने कर्ज मिळवून देते। ग्रामसंघाकडून कर्ज घेण्याची ही सुवर्णसंधी साधण्यासाठीचा संपूर्ण फॉर्म्युला आणि यशस्वी होण्याची रणनीती या लेखात सविस्तर वाचा।

व्याज अनुदान योजना (Interest Subvention Scheme) म्हणजे काय आणि त्याचे महत्त्व?

व्याज अनुदान योजना हा ग्रामीण भागातील महिला बचत गटांसाठी (SHG) एक आर्थिक वरदान आहे। याचे सोपे भाषिकरण म्हणजे, जर तुम्ही बँकेकडून कर्ज घेतले, तर त्या कर्जावरील व्याजाचा एक मोठा भाग (जवळपास 3%) भारत सरकार आणि राज्य सरकार भरते। यामुळे गटांना बाजारभावापेक्षा खूप कमी दरात, म्हणजेच 7% वार्षिक दराने कर्ज उपलब्ध होते।

या योजनेचे दोन प्रमुख फायदे आहेत:

1. स्वस्त कर्ज (Cheap Credit): बँक सामान्यतः 10% ते 12% दराने कर्ज देतात। या योजनेमुळे बचत गटाला केवळ 7% व्याज दर लागतो, ज्यामुळे व्याजाचा खर्च कमी होतो आणि नफा वाढतो।
2. प्रोत्साहन (Incentive): जे गट कर्जाची परतफेड वेळेवर करतात, त्यांना या 7% व्याज दरात आणखी 3% पर्यंत सूट मिळते, ज्यामुळे प्रभावी व्याज दर 4% किंवा काही बाबतीत 0% पर्यंत खाली येतो। हे 'Prompt Repayment' साठी मोठे प्रोत्साहन आहे।

ही योजना कोणासाठी आहे?

ही योजना मुख्यतः राष्ट्रीय ग्रामीण आजीविका मिशन (NRLM) किंवा महाराष्ट्रातील महाराष्ट्र राज्य ग्रामीण जीवनोन्नती अभियान (MSRLM) अंतर्गत नोंदणीकृत आणि ग्रामसंघाशी (VO) संलग्न असलेल्या महिला बचत गटांसाठी आहे।

₹10 लाख कर्ज मिळवण्याची 'टप्प्याटप्प्याची शिडी'

बँका थेट ₹10 लाख कर्ज देत नाहीत। यासाठी महिला बचत गटाला एक आर्थिक विश्वासार्हता (Credit History) तयार करावी लागते। ग्रामसंघाकडून कर्ज घेण्याचा आणि बँकेच्या नियमांचे पालन करण्याचा हा टप्प्याटप्प्याचा प्रवास खालीलप्रमाणे आहे:

प्रत्येक टप्प्यात वेळेवर परतफेड केल्यास, व्याज अनुदान योजनेचा लाभ वाढतो आणि ₹10 लाख कर्ज मिळवण्याचा मार्ग सुकर होतो।

₹10 लाख कर्ज मिळवण्याचा 7-चरणी 'फॉर्म्युला' आणि त्याची A to Z प्रक्रिया

केवळ पात्रता असणे पुरेसे नाही, तर योग्य धोरण आणि कागदपत्रे अत्यंत आवश्यक आहेत। व्याज अनुदान योजनेचा जास्तीत जास्त लाभ घेण्यासाठी हा 7-चरणी फॉर्म्युला तुम्हाला मार्गदर्शक ठरेल।

पायरी १: महिला बचत गटाची (SHG) 'सशक्त' पात्रता निश्चित करा

₹10 लाख कर्ज मिळवण्यासाठी, तुमच्या महिला बचत गटाने खालील तीन प्रमुख निकष पूर्ण केले पाहिजेत। याला 'Panch Sutra' (पाच सूत्र) चे कठोर पालन म्हणतात:

1. नियमित मासिक बैठक: मागच्या 12 महिन्यांपासून नियमित मासिक बैठका (Monthly Meetings) घेतल्या असाव्यात।
2. नियमित बचत: प्रत्येक सदस्याची बचत नियमितपणे जमा झाली असावी।
3. अंतर्गत कर्ज व्यवहार: गटातील सर्व सदस्यांना वेळेवर अंतर्गत कर्ज मिळाले असावे आणि ते 95% पेक्षा जास्त दराने वसूल झाले असावे।
4. नियमित लेखाजोखा (Bookkeeping): ग्रामसंघाकडून कर्ज घेण्यापूर्वी गटाचे संपूर्ण आर्थिक व्यवहार (बचत, कर्ज, परतफेड, व्याज) अचूकपणे नोंदवले पाहिजेत।
5. वेळेवर परतफेड: गटाने मागील सर्व बँक कर्जाची परतफेड 98% पेक्षा जास्त दराने केली असावी।

पायरी २: फिरता निधी (RF) आणि CIF चा 'उत्पादक' वापर

बँक जेव्हा ₹10 लाख कर्जासाठी तुमच्या गटाचे मूल्यांकन करते, तेव्हा ते पाहतात की तुम्ही यापूर्वी मिळालेल्या लहान निधीचा (RF - Revolving Fund, CIF - Community Investment Fund) वापर कसा केला आहे।

• RF/CIF चे प्रमाण: गटाने RF/CIF चा वापर केवळ उत्पादक कामांसाठी (उत्पन्न वाढवणारे व्यवसाय) केला असावा।
• परतफेडीचा मागोवा: RF/CIF अंतर्गत दिलेले कर्ज 100% वेळेवर आणि व्याजासह वसूल झाले आहे का, हे बँक तपासते। हा अंतर्गत व्यवहार ग्रामसंघाकडून कर्ज मिळवण्यासाठी 'बँकेचा विश्वास' निर्माण करतो।

पायरी ३: 3 वर्षांचा 'AAA' कर्ज इतिहास (Credit History) तयार करणे

₹10 लाख कर्ज मिळवण्यासाठी किमान 3 वर्षांची उत्कृष्ट क्रेडिट हिस्ट्री आवश्यक आहे।

यशासाठीची तीन महत्त्वाची कागदपत्रे:

1. वार्षिक ऑडिट अहवाल: ग्रामसंघाकडून कर्ज प्रस्ताव देताना मागील 3 वर्षांचे वार्षिक ऑडिट अहवाल (Audit Reports) सादर करणे आवश्यक आहे।
2. NRLM / MSRLM ग्रेडिंग: गटाचे ग्रेडिंग 'A' किंवा 'AAA' असले पाहिजे। 'B' किंवा 'C' ग्रेडिंग असलेल्या गटांना व्याज अनुदान योजनेचा लाभ मिळत नाही।
3. उत्पन्न उपक्रम अहवाल (Livelihood Report): गटातील सदस्यांनी RF/CIF चा वापर करून सुरू केलेले उत्पन्न उपक्रम, त्यातून मिळालेला नफा आणि त्याची परतफेड दर्शवणारा सविस्तर अहवाल।

पायरी ४: ग्रामसंघाकडून कर्ज प्रस्ताव आणि 'व्यवसाय योजना' (Business Plan) तयार करणे

व्याज अनुदान योजनेचा लाभ घेण्यासाठी ₹10 लाख कर्जाचा प्रस्ताव तयार करणे ही सर्वात महत्त्वाची पायरी आहे। ग्रामसंघाच्या (VO) माध्यमातून हा प्रस्ताव बँकेकडे पाठवला जातो।

ग्रामसंघाकडून कर्ज प्रस्ताव तयार करताना, ग्रामसंघाच्या पदाधिकाऱ्यांनी (अध्यक्ष, सचिव, कोषाध्यक्ष) गटाला मदत करणे आवश्यक आहे।

पायरी ५: बँकेशी बोलणी आणि आवश्यक कागदपत्रे

एकदा ग्रामसंघाकडून कर्ज प्रस्ताव मंजूर झाल्यावर, गटाला बँकेशी थेट व्यवहार करावा लागतो।

• बँक निवड: ज्या बँकेत गटाचे खाते आहे (Savings Account) आणि ज्या बँकेने यापूर्वी NRLM/MSRLM अंतर्गत SHG ना कर्ज दिले आहे, त्याच बँकेची निवड करा।
• कागदपत्रे:
  1. बचत गटाचा ठराव (Resolution for Loan)
  2. ग्रामसंघाची शिफारस पत्र (VO Recommendation Letter)
  3. मागील 3 वर्षांचे बँकेचे स्टेटमेंट
  4. गटातील सदस्यांचे KYC (आधार, पॅन)
  5. मागील 3 वर्षांचे अंतर्गत ऑडिट अहवाल
• जामीन (Collateral): ₹10 लाख कर्ज हे सामान्यतः तारण (Collateral) न घेता दिले जाते, परंतु ग्रामसंघाची हमी (VO Guarantee) आवश्यक असते।

पायरी ६: कर्ज वितरण आणि उत्पादक गुंतवणूक

कर्ज मिळाल्यावर सर्वात मोठी जबाबदारी असते ती म्हणजे त्याचा योग्य वापर करणे। अनेक महिला बचत गट ही रक्कम उत्पादक व्यवसायात न गुंतवता, घरगुती खर्चासाठी वापरतात, ज्यामुळे परतफेड करण्यात अडचण येते।

उत्पादक गुंतवणूक म्हणजे काय?

• नवीन उत्पन्न स्रोत सुरू करणे (उदा। पीठ गिरणी, मसाला युनिट)।
• आधीच सुरू असलेल्या व्यवसायाचा विस्तार करणे (उदा। किराणा दुकानाचा साठा वाढवणे)।
• कायमस्वरूपी मालमत्ता खरेदी करणे (उदा। शिलाई मशीन, दुभती जनावरे)।

पायरी ७: वेळेवर परतफेड आणि व्याज अनुदान मिळवणे

हा संपूर्ण फॉर्म्युलाचा अंतिम आणि सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे। व्याज अनुदान योजना काम करते, तुम्ही किती व्याज भरले आणि त्याची परतफेड किती वेळेवर केली, यावर।

• नियमानुसार परतफेड: कर्जाचा हप्ता (EMI) बँकेत ठरलेल्या तारखेला भरणे आवश्यक आहे। एक दिवस जरी उशीर झाला, तरी तुम्हाला 3% ची अतिरिक्त सबसिडी (Subsidy) मिळत नाही।
• व्याज अनुदान दावा: ग्रामसंघ किंवा क्लस्टर लेव्हल फेडरेशन (CLF) बँकेमार्फत व्याज अनुदान योजनेचा दावा (Claim) करते। वेळेवर परतफेड करणाऱ्या गटाच्या खात्यात हे 3% व्याज अनुदान जमा केले जाते।

व्याजाचे संपूर्ण गणित: 7%, 3% आणि 0% चा व्याज अनुदान फॉर्म्युला

व्याज अनुदान योजनेचा खरा फायदा समजून घेण्यासाठी, आपल्याला कर्जावरील व्याजाचे गणित (Financial Math) समजून घेणे आवश्यक आहे। हा फॉर्म्युला केवळ ₹10 लाख कर्जावर हजारो रुपये वाचवतो।

व्याज दर कसा विभागला जातो?

योजनेनुसार, सर्व महिला बचत गटांना 7% वार्षिक दराने कर्ज उपलब्ध होते। या 7% दराचे विभाजन खालीलप्रमाणे होते:

याचा अर्थ, जर तुमचा महिला बचत गट नियमितपणे कर्जाचे हप्ते भरत असेल, तर तुम्हाला ₹10 लाख कर्जावर फक्त 4% वार्षिक दराने व्याज लागेल!

Prompt Repayment साठी शून्य व्याजदर (Effective 0%)

महाराष्ट्रासारख्या काही राज्यांनी केंद्र सरकारच्या 3% व्याज अनुदान योजनेव्यतिरिक्त, राज्य सरकारकडून आणखी सबसिडी देण्याची योजना लागू केली आहे। यामुळे, जर तुमचा महिला बचत गट वेळेवर परतफेड करत असेल, तर प्रभावी व्याज दर 4% हून कमी होऊन 0% पर्यंत खाली येऊ शकतो!

उदाहरणार्थ (₹10 लाख कर्ज, 5 वर्षांसाठी):

• बँकेचा मूळ व्याजदर: 10.5%
• व्याज अनुदान (केंद्र सरकार): 3.5%
• वेळेवर परतफेड प्रोत्साहन (केंद्र सरकार): 3.0%
• राज्य सरकारचे प्रोत्साहन (उदाहरणार्थ): 4.0% (राज्य सरकारच्या धोरणांवर अवलंबून)