बचत गटासाठी आवश्यक असणारी महत्त्वाची रजिस्टर्स: २०२५ मध्ये कोणते रेकॉर्ड्स ठेवावे?
बचत गटासाठी आवश्यक असणारी महत्त्वाची रजिस्टर्स: २०२५ मध्ये कोणते रेकॉर्ड्स ठेवावे?
लेखक: Pravin Zende | प्रकाशित: 20 नोव्हेंबर 2025 | श्रेणी: बचत गट
'बचत गट' (SHG) स्थापन करणे सोपे आहे, पण ते यशस्वीपणे आणि पारदर्शकपणे चालवणे हे मोठे आव्हान आहे. तुमचा गट व्यवस्थित काम करतोय हे दाखवण्यासाठी, योग्य रेकॉर्ड्स ठेवणे आवश्यक आहे.
तुम्हाला माहित आहे का? फक्त योग्य नोंदवह्या (Registers) ठेवल्यामुळे अनेक गटांना बँक कर्ज (Bank Loan) आणि सरकारी अनुदान (Government Subsidies) सहज मिळते!
जर तुम्हाला तुमचा गट 'ए' ग्रेड रेटिंगमध्ये ठेवायचा असेल, तर या ७ महत्त्वाच्या रजिस्टर्स (बचत गट रजिस्टर्स) तुम्हाला लागतीलच. चला, पाहूया ही रजिस्टर्स कोणती आहेत आणि ती कशी भरायची.
💡 टिप: ऑडिट (Audit) किंवा तपासणीच्या वेळी, अधिकारी सर्वात आधी ही रजिस्टर्स तपासतात. या नोंदींवरच तुमच्या गटाची आर्थिक शिस्त ठरते.
रजिस्टर्स का आवश्यक आहेत? (Why Registers are Necessary?)
रजिस्टर्स म्हणजे केवळ नोंदी नाहीत, तर तुमच्या गटाचा आर्थिक पुरावा (Financial Proof) आहेत.
- पारदर्शकता (Transparency): प्रत्येक सदस्याला कळते की गटात किती पैसा जमा झाला आणि कोणाला किती कर्ज दिले.
- कर्ज पात्रता (Loan Eligibility): बँका तुमच्या गटाचा व्यवहार (Track Record) पाहण्यासाठी या रजिस्टर्सचा वापर करतात. व्यवस्थित नोंदी म्हणजे उच्च कर्ज मर्यादा.
- कायदेशीर आधार: गटात कोणतेही वाद (Disputes) निर्माण झाल्यास, ठराव पुस्तिका आणि इतर रजिस्टर्स कायदेशीर पुरावा म्हणून काम करतात.
- नियमन आणि नियंत्रण: गटाच्या नियमांचे पालन होतेय की नाही, हे तपासणे सोपे होते (उदा. वेळेवर बचत, कर्जाची परतफेड).
७ अत्यावश्यक बचत गट रजिस्टर्स (The 7 Core SHG Registers)
प्रत्येक बचत गटासाठी (विशेषतः जो व्यवसाय करतो) खालील रजिस्टर्स ठेवणे बंधनकारक आहे.
१. हजेरी आणि बैठकीचे रजिस्टर (Attendance & Meeting Register)
महत्त्व: गटाच्या शिस्तीचा आणि सक्रियतेचा हा प्राथमिक पुरावा आहे. बँक मॅनेजर सर्वप्रथम या नोंदी तपासतात.
- प्रत्येक बैठकीची तारीख आणि वेळ.
- उपस्थित सदस्यांची नावे आणि त्यांच्या स्वाक्षऱ्या.
- बैठकीत झालेल्या चर्चेचे संक्षिप्त मुद्दे.
२. बचत आणि कर्ज रजिस्टर (Savings and Loan Register)
महत्त्व: हा गटाच्या आर्थिक आरोग्याचा आधारस्तंभ आहे. यात प्रत्येक सदस्याचे व्यक्तिगत आर्थिक रेकॉर्ड ठेवले जाते.
नोंदी: सदस्याने जमा केलेली बचत (Savings) आणि गटातून घेतलेले कर्ज (Loan), परतफेडीची तारीख, थकबाकी (Outstanding Balance) आणि जमा केलेले व्याज. टीप: बचत आणि कर्जाचे कॉलम स्वतंत्र ठेवावे लागतात.
३. ठराव पुस्तिका (Resolution Book)
महत्त्व: गटातील सर्व मोठे आणि महत्त्वाचे निर्णय या पुस्तिकेत ठराव (Resolution) म्हणून नोंदवले जातात. हा कायदेशीर दस्तऐवज आहे.
- बँकेत खाते उघडण्याचा ठराव.
- कोणाला कर्ज मंजूर करायचे याचा ठराव (रक्कम, व्याज दर, परतफेडीचा कालावधी).
- गटाचे नियम बदलण्याचा किंवा नवीन पदाधिकाऱ्यांची (Office Bearers) निवड करण्याचा ठराव.
४. सामान्य जमा-खर्च रजिस्टर (General Cash Book / Day Book)
महत्त्व: गटाच्या हातात असलेल्या रोख रकमेचे (Cash in Hand) दैनंदिन रेकॉर्ड. गटातील येणारा आणि जाणारा प्रत्येक पैसा यात नोंदवला जातो.
यात दोन बाजू असतात: जमा (Receipts/Debit) आणि खर्च (Payments/Credit). दिवसाच्या शेवटी 'हातबाकी' (Closing Balance) बरोबर जुळला पाहिजे.
आंतरिक दुवा: बचत गटाचे लेखांकन (Accounting) कसे करावे?५. व्यक्तीगत कर्ज परतफेड रजिस्टर (Individual Loan Repayment Register)
महत्त्व: प्रत्येक सदस्याने घेतलेल्या कर्जाची परतफेड वेळेवर होतेय की नाही, याची नोंद ठेवण्यासाठी हे रजिस्टर उपयुक्त आहे.
- सदस्याचे नाव, कर्जाची तारीख, कर्जाची रक्कम.
- प्रत्येक हप्त्याची (EMI) तारीख आणि भरलेली रक्कम (मूळ रक्कम + व्याज) याचे तपशील.
६. स्टॉक रजिस्टर (Stock Register)
महत्त्व: जर तुमचा गट व्यवसाय (उदा. मसाले बनवणे, शिवणकाम, शेती उत्पादन विक्री) करत असेल, तर हे रजिस्टर अनिवार्य आहे.
या नोंदी असाव्यात: कच्चा माल किती आला, तयार माल (Finished Goods) किती शिल्लक आहे, आणि किती माल विकला गेला. यामुळे तुमचा नफा आणि तोटा (Profit and Loss) व्यवस्थित समजतो.
७. मालमत्ता रजिस्टर (Asset Register)
महत्त्व: गटाच्या मालकीची कोणतीही मोठी वस्तू (उदा. शिलाई मशीन, मिक्सर, शेळीपालन युनिट) याची नोंद यात असते.
- वस्तूचे नाव, खरेदीची किंमत आणि खरेदीची तारीख.
- सध्याचे अंदाजित मूल्य (Depreciated Value).
⚡️ मुख्य निष्कर्ष (Key Takeaways)
बचत गट रजिस्टर्स व्यवस्थित ठेवण्यासाठी या तीन गोष्टी नेहमी लक्षात ठेवा:
- दररोज नोंदी: रोख व्यवहाराची (Cash Transactions) नोंद त्याच दिवशी किंवा दुसऱ्या दिवशी झालीच पाहिजे. हिशोब थकवून ठेवू नका.
- दोन स्वाक्षऱ्या: प्रत्येक नोंदीवर लेखनीस (Book Keeper) आणि अध्यक्ष किंवा कोषाध्यक्ष (Treasurer) या दोघांच्या स्वाक्षऱ्या अनिवार्य आहेत.
- जुळवाजुळव (Reconciliation): महिन्यातून एकदा (किंवा बैठकीनंतर) जमा-खर्च रजिस्टर बँकेच्या पासबुकसोबत जुळवून घ्या, म्हणजे चुका लगेच सापडतील. (बाह्य दुवा: SHG बद्दल अधिक माहितीसाठी, विकिपीडिया तपासा.)
🗣️ लोक हे देखील विचारतात (FAQ)
✨ निष्कर्ष: पारदर्शकता, यश!
व्यवस्थित बचत गट रजिस्टर्स ठेवणे हे तुमच्या गटाचे आधारभूत काम आहे. या ७ रजिस्टर्सचा वापर केल्यास, तुमचा गट केवळ आर्थिक शिस्त पाळणार नाही, तर तो कोणत्याही बाह्य तपासणीला (External Audit) सहजपणे सामोरा जाईल आणि आवश्यक निधी मिळवण्यास १००% पात्र ठरेल.
७ रजिस्टर्सचे नमुने (Samples) PDF मध्ये डाउनलोड करा➡️ तुमच्यासाठी इतर महत्त्वाचे लेख (Read Next)
हा लेख उपयुक्त वाटला? इतरांना शेअर करा!
WhatsApp Facebook
