NPS वात्सल्य योजना: लहान मुलांसाठी निवृत्ती बचत - संपूर्ण माहिती
🌱 NPS वात्सल्य योजना (Minor NPS): मुलांसाठी निवृत्ती बचतीची सर्वोत्तम सुरुवात
नॅशनल पेन्शन सिस्टम (NPS) वात्सल्य योजना ही पेन्शन फंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट अथॉरिटी (PFRDA) अंतर्गत अल्पवयीन मुलांसाठी (Minor) सुरू करण्यात आलेली एक महत्त्वपूर्ण बचत योजना आहे. या योजनेचा उद्देश पालकांना किंवा कायदेशीर पालकांना त्यांच्या मुलांसाठी लहानपणापासूनच सेवानिवृत्ती आणि भविष्यातील खर्चासाठी बचत करण्याची संधी उपलब्ध करून देणे आहे।
NPS वात्सल्य योजना ही केवळ बचत नव्हे, तर मुलांमध्ये लहानपणापासूनच आर्थिक नियोजन आणि शिस्त (financial planning and discipline) रुजवणारे एक मौल्यवान साधन आहे.
✅ पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
या योजनेत खाते उघडण्यासाठी खालील अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- भारतीय नागरिकत्व: अर्जदार (अल्पवयीन) हा भारताचा नागरिक असावा।
- वयोमर्यादा: खाते उघडताना मुलाचे वय 18 वर्षांपेक्षा कमी असावे।
- खातेधारक: हे खाते नैसर्गिक किंवा कायदेशीर पालकाद्वारे मुलाच्या नावावर उघडले जाईल। पालक/अभिभावक हे खाते मुलाच्या हितासाठी चालवतील।
- केवायसी (KYC): पालकांनी PFRDA च्या नियमांनुसार केवायसी प्रक्रिया पूर्ण करणे आवश्यक आहे। कायदेशीररीत्या नियुक्त पालकांनी न्यायालयाच्या आदेशाची प्रत सादर करावी लागते।
💰 योगदान आणि गुंतवणूक पर्याय (Contribution & Investment Options)
गुंतवणुकीचे पर्याय (Investment Choices)
पालक/अभिभावक खालील दोन पद्धतींपैकी एकाची निवड करू शकतात:
| निवड | तपशील |
|---|---|
| Active Choice (सक्रिय निवड) | पालक इक्विटी (जास्तीत जास्त 75%), सरकारी सिक्युरिटीज, कॉर्पोरेट कर्ज आणि पर्यायी मालमत्ता (Alternate Assets) यामध्ये निधीचे वाटप सक्रियपणे ठरवू शकतात। |
| Auto Choice (स्वयंचलित निवड) | यामध्ये निधीचे वाटप मुलाच्या वयानुसार आपोआप बदलते। पालकांना खालीलपैकी एक लाईफसायकल फंड निवडता येतो:
|
योगदान मर्यादा (Contribution Limits)
- खाते उघडताना योगदान: किमान ₹1,000/-. कमाल योगदानाची कोणतीही मर्यादा नाही।
- पुढील योगदान: दरवर्षी किमान ₹1,000/- योगदान देणे आवश्यक आहे। कमाल योगदानावर मर्यादा नाही।
- पालक मुलाचे वय 18 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत दरमहा किंवा वार्षिक योगदान करू शकतात।
🌟 योजनेचे फायदे (Key Benefits)
NPS वात्सल्य खाते उघडण्याचे अनेक महत्त्वपूर्ण फायदे आहेत:
- सेवानिवृत्तीसाठी हेड स्टार्ट: मुलाला लहान वयापासूनच बचतीची सवय लागते आणि चक्रवाढ व्याजाच्या (Compounding) शक्तीमुळे दीर्घकाळात मोठी पेन्शन वेल्थ (Pension Wealth) जमा होते।
- आर्थिक शिस्त: या योजनेमुळे मुलामध्ये आर्थिक नियोजन आणि बचतीची शिस्त रुजण्यास मदत होते।
- सुलभ संक्रमण (Seamless Transition): मुलाने 18 वर्षे पूर्ण केल्यावर, हे खाते आपोआप नियमित NPS टियर-I (All Citizen) खात्यात रूपांतरित होते। यासाठी 18 वर्षांच्या आत नवीन केवायसी (KYC) करणे आवश्यक आहे।
- आंशिक पैसे काढण्याची सुविधा: विशिष्ट गरजांसाठी (शिक्षण किंवा गंभीर आजार) अल्पवयीन असतानाही पैसे काढण्याची सुविधा उपलब्ध आहे (खालील तपशील पहा)।
withdrawal: खात्यातून बाहेर पडणे आणि अंशतः पैसे काढणे
🛑 अंशतः पैसे काढणे (Partial Withdrawal - 18 वर्षांपूर्वी)
खालील निर्दिष्ट कारणांसाठी पालक 18 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत खात्यातील योगदानाच्या 25% पर्यंत रक्कम अंशतः काढू शकतात:
- अल्पवयीन अर्जदाराचे शिक्षण।
- निर्दिष्ट गंभीर आजारांवर उपचार।
- 75% पेक्षा जास्त अपंगत्व।
नियम:
- खाते उघडून किमान 3 वर्षे पूर्ण झालेली असावीत।
- 18 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत जास्तीत जास्त तीन वेळा पैसे काढता येतात।
- पैसे काढण्याची ही सुविधा घोषणा (declaration) पत्रावर आधारित असेल।
➡️ 18 वर्षांनंतर बाहेर पडणे (Exit after 18 Years)
- अल्पवयीन खातेधारक केवळ 18 वर्षे पूर्ण झाल्यावरच योजनेतून बाहेर पडू शकतो (Exit)।
- बाहेर पडल्यास, खात्यातील जमा झालेल्या पेन्शन वेल्थपैकी किमान 80% रक्कम ॲन्युइटी (Annuity) खरेदी करण्यासाठी वापरली जाईल। उर्वरित रक्कम एकरकमी (lump sum) दिली जाईल।
- जर जमा झालेली रक्कम ₹2,50,000/- किंवा त्याहून कमी असेल, किंवा ॲन्युइटी सेवा प्रदात्यांकडून ॲन्युइटी खरेदी करणे शक्य नसेल, तर खातेधारक संपूर्ण रक्कम एकरकमी काढू शकतो।
💔 मृत्यू झाल्यास (In Case of Death)
- अल्पवयीन खातेधारकाचा मृत्यू: संपूर्ण जमा पेन्शन वेल्थ पालकांना/अभिभावकांना दिली जाईल।
- नोंदणीकृत पालकाचा मृत्यू: अल्पवयीन मुलासाठी कायदेशीर केवायसी कागदपत्रे सादर करून नवीन पालक नोंदणीकृत करणे आवश्यक आहे।
📝 अर्ज करण्याची प्रक्रिया (Application Process)
NPS वात्सल्य खाते ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन पद्धतीने उघडले जाऊ शकते:
ऑनलाइन प्रक्रिया (Online Process)
- Step 1: NPS ट्रस्ट वेबसाइटला भेट द्या। npstrust.org.in वर जा आणि 'Open NPS Vatsalya' वर क्लिक करा।
- Step 2: CRA निवडा। उपलब्ध तीन सेंट्रल रेकॉर्डकीपिंग एजन्सीज (CRAs) पैकी एकाची निवड करा।
- Step 3: तपशील भरा। अल्पवयीन आणि पालकांचे प्राथमिक तपशील भरा आणि OTP प्रमाणीकरण (Authentication) पूर्ण करा।
- Step 4: KYC पूर्ण करा। पालकांचे केवायसी तपशील UIDAI किंवा CERSAI डेटाबेसमधून घेतले जातील। अल्पवयीन मुलाच्या जन्मतारखेचा पुरावा (Birth Certificate, शाळा सोडल्याचा दाखला) अपलोड करा।
- Step 5: गुंतवणूक पर्याय निवडा। FATCA तपशील आणि घोषणापत्र (declaration) भरल्यानंतर गुंतवणूक पर्यायाची निवड करा (Active/Auto Choice)।
- Step 6: प्रारंभिक योगदान करा। किमान ₹1,000/- चे प्रारंभिक योगदान भरा। यशस्वी पेमेंटनंतर PRAN (Permanent Retirement Account Number) तयार होईल।
आवश्यक कागदपत्रे (Mandatory Documents)
| व्यक्ती | कागदपत्रे |
|---|---|
| पालक (Guardian) | आधार कार्ड / पॅन कार्ड / ड्रायव्हिंग लायसन्स (केवायसीसाठी)। |
| अल्पवयीन (Minor) | जन्मतारखेचा पुरावा (उदा. जन्म प्रमाणपत्र, शाळा सोडल्याचा दाखला, पासपोर्ट)। |
| इतर | पालकांची स्वाक्षरी (Signature), कायदेशीर पालकाचा न्यायालयाचा आदेश (आवश्यक असल्यास)। |
