१. जवाहर नवोदय विद्यालय (JNV) म्हणजे काय?

JNVs हे भारत सरकारच्या शिक्षण मंत्रालयाच्या अखत्यारीत असलेल्या नवोदय विद्यालय समिती (NVS) द्वारे चालवले जातात. या शाळा ग्रामीण भागातील गुणवंत विद्यार्थ्यांना मोफत, गुणवत्तापूर्ण आणि निवासी शिक्षण पुरवतात. १९८६ च्या राष्ट्रीय शिक्षण धोरणाचा हा एक महत्त्वाचा भाग आहे. प्रत्येक जिल्ह्यात किमान एक नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा आयोजित केली जाते.

१.१. नवोदय विद्यालयांची प्रमुख वैशिष्ट्ये

• निवासी शिक्षण (Residential): येथे विद्यार्थी, शिक्षक आणि प्राचार्य एकाच कॅम्पसमध्ये राहतात, ज्यामुळे एक मजबूत शैक्षणिक वातावरण तयार होते.
• मोफत शिक्षण: शिक्षण, भोजन, गणवेश आणि पुस्तके पूर्णपणे मोफत पुरवली जातात (फक्त ९ वी ते १२ वी साठी नाममात्र शुल्क आहे).
• आरक्षण: ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांसाठी ७५% जागा राखीव आहेत.
• सांस्कृतिक देवाणघेवाण: 'Migration Scheme' द्वारे इयत्ता ९ वी मध्ये १०% विद्यार्थी हिंदी भाषिक क्षेत्रातून बिगर-हिंदी भाषिक क्षेत्रात आणि याउलट एका वर्षासाठी पाठवले जातात, ज्यामुळे राष्ट्रीय एकात्मता वाढते.

२. JNVST 2026 साठी आवश्यक पात्रता अटी

JNVST 2026 (इयत्ता ६ वी प्रवेश) परीक्षेसाठी अर्ज करण्यापूर्वी, तुमच्या पाल्याने खालील तीन प्रमुख पात्रता निकष पूर्ण करणे अनिवार्य आहे. या नियमांमध्ये कोणतीही सूट दिली जात नाही.

२.१. वयाची अट (Date of Birth)

अर्ज करणाऱ्या विद्यार्थ्याचा जन्म ०१ मे २०२४ आणि ३१ जुलै २०२६ या तारखांच्या (दोन्ही तारखा धरून) दरम्यान झालेला असावा. या वयोगटाबाहेरच्या कोणत्याही विद्यार्थ्याचा अर्ज स्वीकारला जाणार नाही.

२.२. शैक्षणिक पात्रता

1. विद्यार्थी चालू शैक्षणिक वर्षात (२०२५-२६) सरकारी/सरकारी मान्यताप्राप्त शाळेत इयत्ता ५ वी मध्ये शिकत असावा.
2. विद्यार्थ्याने यापूर्वी इयत्ता ३ री, ४ थी मध्ये पूर्ण वेळ शिक्षण घेतलेले असावे आणि ते उत्तीर्ण झालेले असावे.
3. राष्ट्रीय मुक्त विद्यालयीन शिक्षण संस्था (NIOS) द्वारे 'B' प्रमाणपत्र प्राप्त केलेले विद्यार्थी देखील पात्र आहेत.

२.३. निवास आणि शाळा जिल्हा

विद्यार्थी ज्या जिल्ह्यातून अर्ज करत आहे, त्याच जिल्ह्यातील जवाहर नवोदय विद्यालयात त्याला प्रवेश मिळू शकतो. तसेच, अर्ज करणारा विद्यार्थी इयत्ता ५ वी चे शिक्षणही त्याच जिल्ह्यातून घेत असणे आवश्यक आहे.

३. JNVST 2026 ऑनलाईन अर्ज प्रक्रिया (Step-by-Step)

नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा (JNVST) साठी अर्ज प्रक्रिया पूर्णपणे ऑनलाईन पद्धतीने केली जाते. ही प्रक्रिया सोपी असली तरी, आवश्यक कागदपत्रे आणि माहिती अचूक भरणे महत्वाचे आहे.

३.१. अर्ज करण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे (Pre-requisites)

अर्ज करण्यापूर्वी खालील स्कॅन केलेली कागदपत्रे तयार ठेवा (JPEG फॉर्मेट, 10KB ते 100KB दरम्यान):

• विद्यार्थ्याचा पासपोर्ट आकाराचा फोटो.
• विद्यार्थ्याची सही.
• पालकाची सही.
• इयत्ता ५ वी साठी मुख्याध्यापकाद्वारे प्रमाणित केलेले (Verified) प्रमाणपत्र. (हे प्रमाणपत्र नवोदयच्या वेबसाइटवरून डाउनलोड करून घ्यावे लागते.)
• आधार कार्ड/निवास प्रमाणपत्र (Residence Proof).

३.२. ऑनलाईन अर्ज करण्याचे १० टप्पे

1. वेबसाइट भेट: नवोदय विद्यालय समितीच्या (NVS) अधिकृत वेबसाइटला (navodaya.gov.in) भेट द्या.
2. नोंदणी (Registration): JNVST 2026 प्रवेशासाठी 'Click here for Class VI Registration' या लिंकवर क्लिक करा.
3. माहिती भरणे: विद्यार्थ्याचे राज्य, जिल्हा, आधार क्रमांक आणि जन्मतारीख यांसारखी मूलभूत माहिती भरा.
4. प्रमाणपत्र अपलोड: मुख्याध्यापकाद्वारे प्रमाणित केलेले प्रमाणपत्र अपलोड करा. यात विद्यार्थ्याचा फोटो, सही, पालक सही आणि इयत्ता ३ री, ४ थी, ५ वी ची माहिती अचूक भरलेली असावी.
5. आरक्षण माहिती: जात प्रवर्ग (SC/ST/OBC/General), ग्रामीण/शहरी क्षेत्र, लिंग, आणि दिव्यांग श्रेणी (असल्यास) यांची माहिती भरा. OBC उमेदवारांनी फक्त सेंट्रल लिस्टमध्ये नमूद असलेल्या जातीचा उल्लेख करणे आवश्यक आहे.
6. संपर्क तपशील: विद्यार्थ्याचा आणि पालकाचा वैध मोबाईल क्रमांक आणि ईमेल आयडी (असल्यास) प्रविष्ट करा.
7. पूर्वावलोकन (Preview): सर्व माहिती तपासण्यासाठी फॉर्मचे पूर्वावलोकन करा. कोणतीही चूक असल्यास ती लगेच दुरुस्त करा.
8. सबमिट (Submit): एकदा खात्री झाल्यावर 'Submit' बटणावर क्लिक करा.
9. नोंदणी क्रमांक: तुम्हाला तुमचा नोंदणी क्रमांक (Registration Number) मिळेल. तो जपून ठेवा, कारण प्रवेशपत्र (Admit Card) डाउनलोड करण्यासाठी तो आवश्यक आहे.
10. पुष्टीकरण प्रिंट: अर्ज सादर केल्यावर, पुष्टीकरण पानाची (Confirmation Page) प्रिंट आऊट घ्या.

४. JNVST 2026 निवड चाचणीचे (Selection Test) तपशीलवार स्वरूप

नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा (JNVST) मध्ये यश मिळवण्यासाठी परीक्षेचा नमुना आणि अभ्यासक्रम समजून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ही परीक्षा वस्तुनिष्ठ (Objective) स्वरूपाची असते.

४.१. परीक्षेची रचना (Structure)

४.२. गुणांकन आणि भाषा निवड

• प्रत्येक प्रश्नाला १.२५ गुण असतात.
• परीक्षेची भाषा: विद्यार्थी फॉर्म भरताना स्वतःची प्रादेशिक भाषा (मराठी, हिंदी, इंग्रजी, गुजराती इत्यादी) निवडू शकतो.

५. JNVST 2026 चा तपशीलवार अभ्यासक्रम (Syllabus Breakdown)

नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा चा अभ्यासक्रम इयत्ता ५ वी च्या पातळीवर आधारित असतो, परंतु प्रश्नांची काठिण्य पातळी अधिक असते. प्रत्येक विभागाचा सखोल अभ्यास करणे आवश्यक आहे.

५.१. मानसिक क्षमता चाचणी (Mental Ability Test)

या विभागात ४० प्रश्न (५० गुण) असून ते १० वेगवेगळ्या प्रकारच्या आकृत्यांवर आधारित असतात. हा विभाग विद्यार्थ्याची निरीक्षण क्षमता, पॅटर्न ओळखणे आणि तार्किक विचार (Logical Reasoning) तपासतो.

1. विसंगत आकृती (Odd-Man Out)
2. आकृती जुळवणे (Figure Matching)
3. पॅटर्न पूर्ण करणे (Pattern Completion)
4. आकृती मालिका पूर्ण करणे (Figure Series Completion)
5. सदृश्यता (Analogy)
6. भूमितीय आकृती पूर्ण करणे (Geometrical Figure Completion - Triangle, Square, Circle)
7. आरशातील प्रतिमा (Mirror Image)
8. पंचिंग होल पॅटर्न (Punch Hole Pattern Folding/Unfolding)
9. जागेचे दृश्यीकरण (Space Visualization)
10. लपलेली/रुजलेली आकृती (Embedded Figure)

५.२. अंकगणित चाचणी (Arithmetic Test)

या विभागात २० प्रश्न (२५ गुण) असून ते अंकगणितीय संकल्पनांवर आधारित असतात. वेळेचे योग्य नियोजन करून हे प्रश्न सोडवणे महत्त्वाचे आहे.

• संख्या आणि संख्या प्रणाली (Number and Numeric System)
• पूर्णांक आणि त्यांचे चार मूलभूत ऑपरेशन्स (Four Fundamental Operations on Whole Number)
• अपूर्णांक (Fractional Number) आणि मूलभूत क्रिया
• लांबी, वजन, वेळ, पैसा इत्यादी मोजमाप
• सरासरी (Average), नफा-तोटा (Profit & Loss)
• शेकडेवारी (Percentage)
• साधे व्याज (Simple Interest)
• परिमिती, क्षेत्रफळ आणि खंड (Perimeter, Area, and Volume)

५.३. भाषा चाचणी (Language Test)

या विभागात २० प्रश्न (२५ गुण) असून ते ४ उतारे (Passages) आणि त्यावर आधारित प्रश्न असतात. भाषेचे आकलन, शब्दांचे अर्थ आणि व्याकरण तपासले जाते.

यात व्याकरण (Grammar), शब्दसंग्रह (Vocabulary), आणि वाचन आकलन (Reading Comprehension) यावर आधारित प्रश्न विचारले जातात. या विभागात जास्त गुण मिळवण्यासाठी रोज मराठी वर्तमानपत्र वाचण्याचा सराव करा.

६. आरक्षण धोरण: नवोदय प्रवेशाचे नियम

नवोदय विद्यालयात प्रवेशासाठी आरक्षण धोरण भारत सरकारच्या नियमांनुसार लागू केले जाते. योग्य आरक्षणाचा लाभ घेण्यासाठी पालकांनी अर्ज करताना अचूक माहिती भरणे आवश्यक आहे.

६.१. महत्त्वाच्या आरक्षणाचे तपशील

या आरक्षणांच्या नियमांमुळे ग्रामीण, मागासवर्गीय आणि मुलींना शिक्षणामध्ये समान संधी मिळते.

७. JNVST 2026 यश मिळवण्यासाठी ९० दिवसांचा कृती आराखडा

नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा (JNVST) मध्ये टॉप रँक मिळवण्यासाठी, शिस्तबद्ध आणि लक्ष्य-केंद्रित तयारी आवश्यक आहे. हा ९० दिवसांचा प्लॅन तुम्हाला मदत करेल.

७.१. फेज १: पायाभूत तयारी (दिवस १ ते ३०)

• अभ्यासक्रम निश्चिती: संपूर्ण अभ्यासक्रम प्रिंट करा आणि त्यावर आधारित वेळापत्रक तयार करा.
• मानसिक क्षमता (MAT): रोज दोन प्रकारच्या आकृत्यांवर (उदा. Odd-Man Out आणि Figure Matching) ३०-३० मिनिटे सराव करा.
• अंकगणित (AT): संख्या प्रणाली, पूर्णांक, अपूर्णांक यांसारख्या मूलभूत संकल्पनांवर लक्ष केंद्रित करा. प्रत्येक टॉपिकसाठी १ दिवस द्या.
• भाषा (LT): रोज एक मराठी किंवा हिंदी उतारा वाचून त्यावर आधारित प्रश्नांचा सराव करा.
• टीप: या टप्प्यात वेळेपेक्षा संकल्पना स्पष्ट करण्यावर जास्त लक्ष केंद्रित करा.

७.२. फेज २: सराव आणि वेग (दिवस ३१ ते ६०)

• वेळेनुसार सराव: अंकगणित आणि मानसिक क्षमता चाचणीसाठी वेळेनुसार प्रश्न सोडवण्याचा सराव करा. (उदा. २० अंकगणित प्रश्न ३० मिनिटांत).
• मागील वर्षाचे पेपर: नवोदयचे मागील ५ वर्षांचे पेपर सोडवायला सुरुवात करा. स्वतःचे मूल्यांकन करा.
• कमजोर विषयांवर लक्ष: ज्या विषयांमध्ये कमी गुण मिळाले आहेत, त्या विषयांचे पुनरावलोकन (Revision) करा.
• भाषा सराव: उतारा वाचून कमीत कमी वेळेत अचूक उत्तरे निवडण्याचा सराव करा.

७.३. फेज ३: अंतिम पुनरावलोकन (दिवस ६१ ते ९०)

• दररोज एक फुल-लेंथ मॉक टेस्ट: पूर्ण दोन तासांची परीक्षा द्या. OMR शीटचा सराव करा.
• समीक्षा: प्रत्येक मॉक टेस्टनंतर तुमच्या चुकांचे विश्लेषण करा आणि त्या पुन्हा करू नका याची काळजी घ्या.
• झटपट पुनरावलोकन: अंकगणित फॉर्म्युले आणि मानसिक क्षमता चाचणीचे 'Tricks' रोज सकाळी पुनरावलोकन करा.
• आरोग्य: परीक्षेच्या जवळ असताना मानसिक आणि शारीरिक आरोग्य चांगले ठेवा. पुरेसा आराम घ्या.

८. तयारीसाठी आवश्यक साधने आणि संसाधने (Tools & Resources)

चांगली तयारी करण्यासाठी योग्य साधने आणि विश्वसनीय संसाधने आवश्यक आहेत. खालील यादी तुम्हाला JNVST 2026 परीक्षेच्या तयारीसाठी उपयुक्त ठरेल.

८.१. आवश्यक पुस्तके (Books)

• NCERT: इयत्ता ५ वी चे NCERT आणि राज्य बोर्डाचे अंकगणित आणि भाषेचे पाठ्यपुस्तक हा पाया आहे. यावर आधारितच नवोदय प्रवेशाचा अभ्यासक्रम असतो.
• मार्गदर्शक पुस्तके (Guides): 'Arihant' किंवा 'Oswaal' सारख्या प्रकाशनाचे JNVST 2026 साठी विशेष मार्गदर्शक पुस्तक वापरा.
• सराव संच (Practice Sets): नियमित वेळेत सराव करण्यासाठी किमान १० ते १५ सराव संचांचा वापर करा.

८.२. डिजिटल संसाधने आणि लिंक्स (Authoritative External Links)

या लिंक्स तुम्हाला अधिकृत आणि अचूक माहिती देतील:

• अधिकृत नवोदय विद्यालय समिती (NVS) वेबसाइट: navodaya.gov.in
• CBSE (माजी अभ्यासक्रमासाठी): cbse.gov.in
• महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (SCERT) पाठ्यपुस्तके (मराठी माध्यमासाठी): maa.ac.in
• नवोदय प्रवेश प्रक्रियेबद्दल विकिपीडियावरील माहिती: Wikipedia JNVST

९. अर्ज पडताळणी प्रमाणपत्र नमुना (Template)

JNVST 2026 अर्जासाठी सर्वात महत्त्वाचे कागदपत्र म्हणजे मुख्याध्यापकाद्वारे प्रमाणित केलेले (Verified) प्रमाणपत्र. या फॉर्ममध्ये खालील माहिती अचूक भरावी लागते. हा नमुना नवोदयच्या वेबसाइटवरून डाउनलोड करता येतो।

हा फॉर्म भरताना कोणतीही चूक झाल्यास, अर्ज फेटाळला जाऊ शकतो. त्यामुळे मुख्याध्यापकांकडून सर्व माहिती पुन्हा तपासून घ्या.

१०. पीपल्स ऑल्सो आस्क (PAA) – नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न

पालक आणि विद्यार्थ्यांच्या मनात नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा (JNVST) बद्दल काही सामान्य प्रश्न नेहमी असतात. त्यांची उत्तरे येथे दिली आहेत:

११. मुख्य निष्कर्ष (Key Takeaways)

या संपूर्ण मार्गदर्शकाचा सारांश खालीलप्रमाणे आहे. JNVST 2026 प्रवेशासाठी या गोष्टी लक्षात ठेवा:

• अंतिम मुदत: अर्ज करण्याची अंतिम मुदत सप्टेंबर २०२५ च्या दुसऱ्या आठवड्यात आहे. वेळेत अर्ज पूर्ण करा।
• पात्रता: विद्यार्थ्याचा जन्म ०१/०५/२०२४ ते ३१/०७/२०२६ दरम्यान असावा आणि ५ वी मध्ये शिकत असावा।
• परीक्षा: परीक्षा १०० गुणांची (८० प्रश्न) आणि २ तासांची आहे. निगेटिव्ह मार्किंग नाही।
• ग्रामीण आरक्षण: ७५% जागा ग्रामीण विद्यार्थ्यांसाठी राखीव आहेत, ही संधी गमावू नका।
• तयारी: मानसिक क्षमता चाचणी (MAT) हा सर्वात जास्त गुणांचा विभाग आहे (५० गुण), त्यावर विशेष लक्ष द्या।

१२. समारोप आणि अंतिम आवाहन (Conclusion + CTA)

मित्रांनो आणि पालकांनो, जवाहर नवोदय विद्यालय हे तुमच्या पाल्याला केवळ चांगले शिक्षणच नाही, तर राष्ट्रीय स्तरावर ओळख आणि आयुष्यात शिस्त देते। JNVST 2026 ही परीक्षा केवळ गुणवत्ता तपासणारी नाही, तर ग्रामीण गुणवत्तेला संधी देणारी आहे।

या संपूर्ण मार्गदर्शकाचा उपयोग करून, आजच तुमच्या तयारीला योग्य दिशा द्या। वेळ कमी आहे आणि स्पर्धा मोठी! आत्मविश्वासाने अभ्यास करा।

पुढे काय वाचावे? (Read Next - Internal Links)

तुमची नवोदय विद्यालय प्रवेश परीक्षा तयारी अधिक मजबूत करण्यासाठी, माझ्या इतर महत्त्वाच्या लेखांचा अभ्यास करा: